شناسایی عوامل مؤثر در تغییر کاربری اراضی کشاورزی در حوضه جنوبی آبریز دریاچه ارومیه: تحلیل رفتار بهره‏ برداران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دوره دکتری ترویج کشاورزی، گروه ترویج و آموزش کشاورزی، دانشکده مهندسی زراعی و عمران روستایی، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی خوزستان. ملاثانی، ایران.

2 دانشیار گروه ترویج و آموزش کشاورزی، دانشکده مهندسی زراعی و عمران روستایی، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی خوزستان. ملاثانی، ایران.

3 پژوهشگر ارشد مؤسسه جغرافیا فیزیکی دانشگاه گوته، فرانکفورت آلمان.

4 دانشیار گروه ماشین‌های کشاورزی و مکانیزاسیون، دانشکده مهندسی زراعی و عمران روستایی، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی خوزستان. ملاثانی، ایران. پژوهشگر ارشد مؤسسه جغرافیا فیزیکی دانشگاه گوته، فرانکفورت آلمان.

چکیده

امروزه از تغییر کاربری اراضی کشاورزی و عوامل تشدید کننده آن به‌عنوان یکی از چالش ­های زیست­ محیطی قرن اخیر نامبرده می­ شود. در این میان، کشاورزی، وابسته ­ترین فعالیت به آن به شمار می­ رود. در نتیجه، برای درک بهتر موضوع باید ذی­ نفعان این عرصه را شناسایی کرد تا بتوان در مورد رفتار آن‌ها برنامه ­ریزی انجام داد. در جهت تحقق این امر، هدف پژوهش حاضر شناسایی عوامل مؤثر بر رفتار کشاورزان نسبت به تغییر کاربری اراضی کشاورزی در حوضه جنوبی آبریز دریاچه ارومیه با استفاده از تحلیل تشخیصی بود. جامعه آماری تحقیق، شامل تمامی بهره ­برداران بخش کشاورزی منطقه بودند. از میان جامعه‏ ی آماری نمونه ‏ای به حجم 153 نفر در مرحله اول به‌صورت خوشه ­ای و سپس در مرحله دوم با استفاده از روش نمونه‏ گیری تصادفی انتخاب شد. حجم نمونه با استفاده از فرمول کوکران پیش ­بینی گردید. ابزار اصلی تحقیق، پرسشنامه بود. برای تأیید روایی پرسشنامه از متخصصان بهره گرفته آزمون کروسکال والیس نشان داد که تفاوت معنی ­داری در رفتار پاسخگویان نسبت به تغییر کاربری اراضی کشاورزی، برحسب سن، شرکت در دوره­ های ترویجی و میزان زمین کشاورزی افراد وجود دارد؛ اما تفاوت معنی­ داری در رفتار پاسخگویان به تفکیک میزان تحصیلات وجود نداشت. همچنین یافته ­های تحلیل تشخیصی نشان داد که عوامل اقتصادی، نظارتی و مدیریتی به ترتیببیشترینتأثیر و شرکت در دوره ­های ترویجینیزکمترین تأثیررابررفتار کشاورزان داشته است. با توجه به این نتایج توصیه می ­شود مسئولان بخش روستایی و کشاورزی با جذب سرمایه، شرایط را برای توسعه‎ی صنایع دستی و تولیدات مختلف روستایی از جمله فرآوری مواد کشاورزی و دامی مهیا نمایند. در نتیجه، کشاورزان و خانواده­های آن‌ها می ­توانند یک درآمد مکمل برای هزینه ­های خانواده داشته باشند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Factors Affecting Agricultural Land Use Changes in South Basin of Urmia Lake; Analyzing the Farmers’ Behavior

نویسندگان [English]

  • L mohammadzadeh 1
  • M Ghanian 2
  • S Shadkam 3
  • A Marzban 4
1 Ph.D. Student, Department of Agricultural Extension & Education, Faculty of Agriculture Engineering and Rural Development, Agricultural Sciences & Natural Resources University of Khuzestan, Mollasani, Iran.
2 Associate Professor, Department of Agricultural Extension & Education, Faculty of Agriculture Engineering and Rural Development, Agricultural Sciences & Natural Resources University of Khuzestan, Mollasani, Iran.
3 Senior Scientist, Institute of Physical Geography, University of Goethe, Frankfurt, Germany.
4 Associate Professor, Department of Agricultural Machinery, Faculty of Agriculture Engineering and Rural Development, Agricultural Sciences & Natural Resources University of Khuzestan, Iran.
چکیده [English]

Agricultural land use change is one of the main environmental challenges facing the world today. Among various types of economic sectors, agriculture is one of the most sensitive economic sectors in terms of agricultural land use changes. Therefore, agricultural land management can be very influential in agricultural development. Due to the importance of possible effects of farmers’ behavior on agricultural land use changes, the main purpose of present study was to identify the factors influencing farmers' behavior on agricultural land use change in the area of south basin of Urmia lake using discriminant analysis. For conducting this research a survey method has been used. The research statistical population were the all farmers in the south basin of Lake Urmia. Out of them 153 farmers were selected as a sample by a random sampling method. The sample size estimated using Cochran formula. The instrument for collecting data was a questionnaire which its validity was confirmed by a panel of experts. The reliability of the questionnaire was confirmed using Cronbach’s alpha coefficients (α=0.74). Results of Kruskal-Wallis test showed that according to categorizing variables age, participation in educational-extensional training courses, and the size of agricultural lands, there was significant differences in the respondents' behavior towards agricultural land use changes in the south basin of Lake Urmia. However, in terms of level of education, there was no significant difference in the behavior of the respondents. Also, the findings of discriminant analysis showed that among the variables studied, economic, supervisory, and managerial factors had the most powerful impacts, respectively; and participation in educational-extensional training courses had the lowest impact on the farmers' behavior. Based on these results, the authorities of rural and agricultural sectors recommended to pave the way for development of handicrafts and various rural products including agricultural and livestock processing by attracting funds. As a result, farmers and their families can have a supplementary income for household expenses.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Agricultural lands
  • Educational-extensional training courses
  • Discriminant analysis
  • Canonical correlation
  • Land use change
امینی، ع. (۱۳۹۱). برنامه­ریزی و تخصیص بهینه منابع تولید کشاورزی در شرایط عدم قطعیت؛ کاربرد رهیافت چند هدفه برنامه­ریزی آرمانی فازی. مجله جغرافیا و برنامه­ریزی محیطی، سال ۲۴، شماره ۳، صص 133-107.
براتی، ع.، اسدی، ع.، کلانتری، خ.، و آزادی، ح. (۱۳۹۵). طراحی مدل معادلات ساختاری و تلفیقی علل و اثرات تغییر کاربری اراضی کشاورزی در ایران بر اساس دیدگاه کارشناسان سازمان امور اراضی کشاورزی. مجله علوم کشاورزی ایران، جلد ۱۲، شماره ۱، صص ۳۱-۲۰.
پزشکی­راد، غ.ر.، و کرمی­دهکردی، ا. (1391). آمار اجتماعی و تحلیل داده­ها در پژوهش­های ترویج، توسعه و آموزش کشاورزی. تهران: انتشارات دانشگاه تربیت مدرس.
جعفرفوتمی، ع.، و شیدای­کرکج، ا. (۱۳۹۲). بررسی نقش تغییر کاربری اراضی بر خصوصیات فیزیکی و کاتیونهای خاک (مطالعه موردی: دشت میرزابایلو، استان گلستان). مجله مدیریت خاک، سال ۲، شماره ۲، صص ۵۵-۴۹.
جمشیدی، ا.، اسدی، ع.، و کلانتری، خ. (1396). سازوکارهای سازگاری با تغییر اقلیم کشاورزان خرده‌پای استان همدان. مجلهعلومترویجوآموزشکشاورزی ، دوره 13، شماره2، صص89-71.
حسینی، م.، روستا، ک.، زمانی­پور، ا.، و تیموری، م. (1395). ادراک کشاورزان نسبت به پیامدهای خشکسالی با رویکرد پدیدارشناسی مطالعه موردی (استان خراسان جنوبی). مجلهپژوهش­هایترویجوآموزشکشاورزی، دوره9، شماره 4، صص 74-63.
دربان­آستانه، ع.، رضوانی، م.ر.، و صدیقی، ص. (۱۳۹5). بررسی عوامل اقتصادی و اجتماعی تغییرات کاربری اراضی (مطالعه موردی: شهرستان محمودآباد). مجله پژوهش و برنامه­ریز روستایی، سال ۵، شماره ۳، صص ۱۴۳-۱۲۷.   
دفتر برنامه­ریزی و تلفیق ستاد احیای دریاچه ارومیه. (1393). گزارش کمیته منابع و مصارف. صص 35-4.
دهقان، ح.، و فلسفیان، آ. (1397)، شناسایی عوامل مؤثر بر حفظ کاربری اراضی کشاورزی در راستای کشاورزی پایدار مطالعه موردی: شهرستان بستان­آباد. نشریه دانش کشاورزی و تولید پایدار، جلد 28، شماره 1، صص 168-152.
سعدی، ح.، و عواطفی­اکمل، ف. (1397)، عوامل مؤثر بر تغییر کاربری اراضی کشاورز در روستاهای شهرستان همدان. فصلنامه اقتصاد فضا و توسعه روستایی، سال 7، شماره 2، صص 226-211.
عبداله­زاده، غ.، و کلانتری، خ. (1385). تحلیل عوامل مؤثر بر پراکندگی و تقسیم شدن اراضی کشاورزی. مجله کشاورزی، جلد 8، شماره 1، صص 45-33.
علی­صوفی، ع. ر.، آذرنیوشه، ع.، و اویسی، ع. (1394). پژوهشی در مورد اصلاحات اراضی در دوره پهلوی اول (1320- 1300شمسی/ 1941 – 1921 میلادی). مجله پژوهش­های تاریخی، سال 49، شماره 1، صص 94 -73.
فتحیان، ف. (1390). بررسی روند تغییرات کاربری اراضی با استفاده از فناوری سنجش از دور و متغیرهای آب و هواشناسی در حوضه دریاچه ارومیه. پایان‌نامه کارشناسی ارشد آب دانشگاه تربیت مدرس.
فتحیان، ف.، مرید، س.، و ارشد، ص. (1392). ارزیابی روند تغییرات با استفاده از فناوری سنجش از دور و ارتباط آن با روند جریان رودخانه­ها (مطالعه موردی: زیر حوضه­های شرق دریاچه ارومیه). فصلنامه آب و خاک، جلد 27، شماره 3، ص 655- 642.
فروزانی، م.، و محمدزاده، ل. (1397). تحلیلی بر دیدگاه زنان روستایی در مورد اثرات فناوری اطلاعات و ارتباطات در تعاونی­های زنان روستایی شهرستان ارومیه. فصلنامه رویکردهای پژوهشی کارآفرینانه در کشاورزی، دوره 1، شماره 2، صص 93-76.
قدوسی، م.، دلاور، م.، و مرید، س. (1393). اثر تغییرات کاربری اراضی بر هیدرولوژی حوضه آبریز آجی­چای و ورودی آن به دریاچه ارومیه. فصلنامه تحقیقات آب و خاک ایران، دوره 45، شماره 2، صص 133-123.
مالکی، م.، شیخی، م.، لطیفی، غ.ر.، و سروی، ت. (1392). سنجش استعداد اراضی جهت کاربری توسعه شهری و روستایی با تلفیق تکنیک­های طبقه­بندی فازی، AHP و منطق بولین؛ نمونه مورد مطالعه؛ شهرستان شمیرانات. فصلنامه مدیریت شهری، شماره 32، صص 226-211.
متوسلی، ب.، قربانیان، ع. ر،. نادریان­زاده، ع. ر.، و زارعشاهی، ح. (۱۳۹۴). بررسی عوامل و دلایل تغییر کاربری در طرح­های هادی روستاهای شهرستان تفت طی سال­های 1389-139. مجله مسکن و محیط روستا، شماره ۱۵۵، صص ۸۵-۷۵.
محمدزاده، ش.، صدیقی، ح.، پزشکی‌راد، غ.ر.، مخدوم، م.، و شریفی­کیا، م. (1392). تحلیل پیامدهای تغییر کاربری اراضی زراعی به باغی از دیدگاه باغداران در غرب حوضة آبریز دریاچة ارومیه. فصلنامه تحقیقات اقتصادوتوسعهکشاورزیایران، دوره 45، شماره 4، صص 785-775.
میرکولتولی، ج. (1390). ارزیابی توان اکولوژیک کاربرد توسعه شهری با مدل تصمیم‌گیری چند معیاری MCDM و GIS. مجله پژوهش‌های جغرافیای انسانی، شماره 77، صص 88- 75.
نصرالهی، م.، ممبنی.، م، ولی­زاده.، س.، و خسروی، ح. (1393). بررسی تأثیر روند تغییرات کاربری اراضی/ پوشش زمین بر وضعیت منابع آب زیرزمینی، با استفاده از تصاویر ماهواره­ای (مطالعه موردی: دشت گیلان غرب). فصلنامه علمی پژوهشی اطلاعات جغرافیایی، دوره 23، شماره 91، صص 98 -89. 
نوری.، م و نوری­پور، م. (1398). راهبردهای مواجهه کشاورزان شهرستان مهر استان فارس با خشکسالی: از ادراک تا عمل. مجله علومترویجوآموزشکشاورزی، جلد 15، شماره 1، 87-71.
هجرتی، م. ح.، و افشاری، م. (1389). نقش مالکیت­های اراضی در توسعه روستایی، مطالعه موردی: دهستان پایین رخ تربیت حیدریه. فصلنامه علمی پژوهشی جغرافیای انسانی، سال 3، شماره 1، صص 136- 123.
 
Cano, M., Garzon, E., and Sanchez-Soto, P. J. (2013). Historic preservation, GIS, and rural development: The case of Almería province. Spain. Applied Geography, 42(1), 34-47.
Chakir, R., and Parent, O. (2009). Determinants of land use changes: A spatial multinomial probit approach. In Papers in Regional Science, 88 (2), 327–344.
Chaudhari, S., Felfelani, F., Shin, S., and Pokhrel, Y. (2018). Climate and anthropogenic contributions to the desiccation of the second largest saline lake in the twentieth century. Journal of Hydrology, 560, 342-353.
Frozani, M., M. Ghoochani, O., Taghipour, M., and Dehgan, M. (2016). Explaining the role of communication channels on farmers' adaptation against drought; Case study of Marvdasht county central district. Journal of Agricultural Extension and Education Research, 4, 33-46.
Haji, R., Lalonde, R., Durbin, A., and Benjamin, N. (2011). A multidimensional approach toidentity: Religious and cultural identity in young Jewish Canadians. Group Processes & Intergroup Relations, 14(1), 3-18.
Koguashvili, P., and Ramishvili, B. (2018). Specific of agricultural land's price formation. Journal of Annals of Agrarian Science, 16, 324-326.
Leeuwise, C. van den Ban A. W. (2004). Communication for rural innovation: Rethinking agricultural extension. 3rd edition. USA: Wiley-Blackwell.
Liu, Y., Feng, Y., Zhao, Zh., Zhang, Q., and Shiliang, Su. (2016). Socioeconomic drivers of forest loss and fragmentation: A comparison between different land use planning schemes and policy implications. Journal of Land use policy. 54,58- 68.
Mc Connell, Sh. (1981). Theories for planning: Heinemann. London: First Published.
Mehri, A., Salmanmahiny, A., Mikaeili Tabrizi, A. R., Mirkarimi, S. H., and Sadoddin., A. (2018). Investigation of likely effects of land use planning on reduction of soil erosion rate in river basins: Case study of the Gharesoo River Basin. Journal of Catena, 167, 116-129.
Oliveira, J. P., and Paleo, U.F. (2016). Lost in participation: How local knowledge was overlooked in land use planning and risk governance in Tohoku, Japan. Land Use Policy,52(2), 543-551.
Taheri, M., Emadzadeha, M., Gholizadeha, M., Tajrishi, M., Ahmadi, M., and Moradi, M. (2019). Investigating the temporal and spatial variations of water consumption in Urmia Lake River Basin considering the climate and anthropogenic effects on the agriculture in the basin. Journal of Agricultural Water Management, 213, 782-791.
Tilman, D., Balzer, C., Hill, J., and Befort, B. (2011). Global food demand and the sustainable intensification of agriculture. Journal of Proc Natl Acad Sci USA. 108, 260–264.
Tóth-Naár Z, Molnár M., and Vinogradov S. A. (2014). Impact of land use change on land value in Hungary. Polish Association of Agricultural Economists and Agribusiness, 6, 500-505.
Vanclay, F. (2003). Social principles for agricultural extension to assist in the promotion of natural resource management. Australian Journal of Experimental Agriculture, 44(3), 213-222.
Yin, R., Liu, C., Zhao, M., Yao, S., and Liu, H. (2014). The implementation and impacts of China’s largest payment for ecosystem services program as revealed by longitudinal household data. Journal of Land Use Policy, 40, 45-55.