شناسایی موانع و تسهیل‌کننده‌های اجتماعی- فرهنگی و اقتصادی مشارکت مردمی در احداث و بهره‌برداری از کانال‌های آبیاری با استفاده از تحلیل میدان نیرو (مورد مطالعه شهرستان ویس)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش‌آموخته کارشناسی ارشد توسعه روستایی، گروه ترویج و آموزش کشاوزری دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی خوزستان، ملاثانی، اهواز.

2 دانشیار گروه ترویج و آموزش کشاوزری دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی خوزستان، ملاثانی، ایران.

3 استادیار گروه ترویج و آموزش کشاوزری دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی خوزستان، ملاثانی، ایران.

چکیده

مشارکت­ های مردمی مهم‌ترین وسیله برای موفقیت برنامه ­های اقتصادی و اجتماعی توسعه به‌ویژه استفاده بهینه از منابع آب در نواحی روستایی به‌حساب می ­آید. با شناخت عوامل مؤثر بر مشارکت روستاییان در حفظ و توسعه منابع آب کشور و میزان تأثیر آن‌ها می‌توان برنامه‌ریزی‌ها و اقدامات لازم را جهت مشارکت هرچه بیشتر مردم در حفظ و احیاء آب در آینده صورت داد و موانع مشارکت را نیز تعدیل نمود. از این‌رو، پژوهش حاضر با هدف شناسایی موانع و تسهیل‌کننده‌های اجتماعی- فرهنگی و اقتصادی مؤثر بر مشارکت مردمی در احداث و بهره‌برداری از کانال‌های آبیاری در منطقه ویس با استفاده از روش پیمایش انجام شد. تمام بهره ­برداران شبکه آبیاری ویس به‌عنوان جامعه آماری در نظر گرفته شدند و به روش نمونه­ گیری تصادفی ساده، نمونه­ ای به حجم 217 نفر از میان آن‌ها انتخاب شد. ابزار جمع ­آوری داده ­ها پرسشنامه بود که پس از تأیید روایی و پایایی آن، در بین اعضای نمونه توزیع شد. برای تحلیل داده‌ها از روش تحلیل میدان نیرو با کمک نرم‌افزارهای  SPSSver20و Pathmakerver 5.5 استفاده شد. نتایج نشان داد که مشارکت کاربران در مرحله تصمیم‌گیری بسیار ضعیف، در مرحله اجرا متوسط و در مرحله بهره ­برداری و ارزیابی بالا بود. نتایج تحلیل نیروهای تسهیل ­کننده و بازدارنده مرتبط با عوامل اجتماعی- فرهنگی و اقتصادی نشان داد که در همه موارد، برآیند امتیاز نیروهای بازدارنده بیشتر از برآیند امتیاز نیروهای تسهیل ­کننده است؛ یعنی تمایل به حفظ وضعیت موجود و عدم تغییر در بین بهره­ برداران منطقه نسبت به تمایل به ایجاد تغییر بیشتر و قوی­تر است. سرانجام، پس از شناسایی موقعیت ­های مسأله‌دار و سهم آن‌ها، به‌منظور دستیابی به یک وضعیت مطلوب­ تر، بعضی از راه حل‌ها برای تضعیف نیروهای بازدارنده و یا تشدید نیروهای تسهیل گر یا هر دو پیشنهاد شد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Identification of the Socio-Cultural and Economic Driving and Restraining Forces Influencing Public Participation in Establishing and Operation of Irrigation Canals Using Force Field Analysis (The Case of Veys County)

نویسندگان [English]

  • Z Norouzi 1
  • M Forozani 2
  • S Mohammadzadeh 3
1 Former M.Sc. Graduated Student, Rural Development, Department of Agricultural Extension and Education, Agricultural Sciences and Natural Resources University of Khuzestan, Mollasani, Iran.
2 Associate Professor, Department of Agricultural Extension and Education, Agricultural Sciences and Natural Resources University of Khuzestan, Mollasani, Iran.
3 Assistance Professor, Department of Agricultural Extension and Education, Agricultural Sciences and Natural Resources University of Khuzestan, Mollasani, Iran.
چکیده [English]

People participation is the most important tool for the success of economic and social development programs, especially the optimal use of water resources in rural areas. Recognizing factors influencing villagers' participation and their impacts makes it possible to plan and act to involve people more intensively in the future water conservation and restoration program as well as restrict the barriers of participation. In this regard, the present study was aimed to identify the socio-cultural and economic driving and restraining forces affecting public participation in the construction and operation of irrigation canals in Veys area. For this purpose, a survey method was used in which all Veys's Irrigation Network users were considered as the statistical population. Then, by simple random sampling, 217 users were selected. The data collection instrument was a questionnaire which was employed after confirming its validity and reliability. Data analysis was performed by SPSS and Pathmaker software based on the force field analysis to identify the driving and restraining  forces of rural participation. Results showed that the users' participation was very poor in the decision-making stage, moderate in the implementation, and high in the exploitation and evaluation phase. The results of the analysis of driving and restraining forces related to socio-cultural and economic factors revealed that in all cases, the score of the restraining forces was higher than the score of the driving forces. That is, the desire to maintain the status quo and the lack of willingness to change among the water users is stronger than their desire to make a difference. Finally, after identifying the problematic factors and their contribution in the current situation, in order to achieve a more favorable situation, some solutions were proposed to weaken the deterrent forces and/or to exacerbate the driving forces or both.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Irrigation and drainage network
  • Participation restraining forces
  • Participation driving forces
  • force field analysis

مراجع

ابراهیمیان، ص.، نهتانی، م. (1392). بررسی بحران کم­آبی در حال حاضر ناشی از چالش عدم مدیریت بهینه منابع آب در بخش کشاورزی در راستای تحقق توسعه پایدار کشاورزی. اولینهمایشملیچالش‌هایمنابعآبوکشاورزی، انجمن آبیاری و زهکشی ایران، اصفهان، دانشگاه آزاد اسلامی واحد خوراسگان، 24 بهمن، صص 9-1.
امینی، ا.، و خیاطی، م. (1385). عوامل مؤثر بر عدم موفقیت طرح تشکیل تعاونی­های آب­بران. مجله  اقتصاد کشاورزی و توسعه، دوره 14، شماره 53، صص 91-69.
انصاری، ح. (1382). مبانی تعاون (رشته علوم اجتماعی). چاپ یازدهم، تهران: انتشارات دانشگاه پیام نور.
پایگاه اطلاع­رسانی شرکت بهره­برداری از شبکه­های آبیاری و زهکشی کارون بزرگ. (1396). معرفی شرکت بهره‌برداری از شبکه‌های آبیاری و زهکشی کارون بزرگ. قابل دسترس در آدرس اینترنتی: <http:// http://gr-karun.ir>.
پروین، ا.، داوری دهکردی، ف.ا.، خدری، ف.، و کردانی، م. (1390). بررسی اثرات دستاوردها، چالش­ها و فرصت­های مشارکت بهره‌برداران در طرح­های منابع آب به منظور ارائه راهکارهای جدید در پروژه آبیاری و زهکشی رامشیر (چکیده). همایش منطقه­ای دانش محوری در مدیریت پایدار کشاورزی و منابع طبیعی، گرگان، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان، 31 اردیبهشت.
پرهیزگاری، م. (1378). مشارکت کشاورزان در مدیریت شبکه آبیاری درودزن. همایش مشارکت کشاورزان در مدیریت شبکه‌های آبیاری تهران، کمیته ملی آبیاری و زهکشی ایران. 27 آبان، صص 47-41.
خوشاب، ا.، و نمازی، ع. 1385. بررسی علل عدم استقبال کشاورزان از طرح‌های مشارکت مردمی. اولین همایشملیمدیریتشبکه‌هایآبیاریو زهکشی، اهواز: دانشگاه شهید چمران اهواز، 12 اردیبهشت، صص 50-44.
رضایی، ر. ا.، ودادی، ا. و مهردوست، خ. 1391. بررسی عوامل تأثیرگذار بر مشارکت روستاییان در طرح­های آبخیزداری حوزه آبخیز خمارک (مطالعه موردی روستای ده جلال). مجله پژوهش­های روستایی، دوره 3، شماره 9، صص 221-199.
سروستانی، م.، پروین، ا.، بقایی، ح.، کردانی، م.، و بقایی، ل. (1391). بررسی نقش و اهمیت مشارکت جوامع روستایی در طرح‌های توسعه نواحی روستایی (مطالعه موردی: پروژه آبیاری میاناب شوشتر). همایش ملی توسعه روستایی، رشت. دفتر امور روستایی و شوراهای استانداری گیلان، جهاد دانشگاهی واحد استان گیلان، 14 شهریور، صص 8-1.
سیف­الدینی، ف. (1376). مشارکت مردمی و برنامه­ریزی توسعه. مجله علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز، سال 12، شماره 2، صص. 164-147.
شاهرودی، ع.، و چیذری، م. (1386). عوامل تأثیر­گذار بر نگرش کشاورزان به مشارکت در تعاونی آب­بران مطالعه­ی موردی در استان خراسان رضوی. مجله علوم آب و خاک (علوم و فنون کشاورزی و منابع طبیعی)، سال 11، شماره 42 (الف)، صص 312-299.
شایان، ح.، تقی‌‌لو، ع. ا.، و عنابستانی، ع. ا. (1390). بررسی و تحلیل عوامل بازدارنده مشارکت مردم در توسعه روستایی با تأکید بر روش تفکر عقلایی (نمونه موردی دهستان سنبل‌آباد). مجله جغرافیا و برنامه‌ریزی (دانشگاه تبریز)، سال 16، شماره 38، صص 100- 75.
شیبانی، ب.، و کاظمی، ر. (1392). عوامل مؤثر در مشارکت مردمی در استفاده از روش‌های نوین آبیاری جهت کاهش مصرف آب در راستای توسعه پایدار محیط‌زیست. اولین همایش ملی چالش­های منابع آب و کشاورزی، انجمن آبیاری و زهکشی ایران، اصفهان: دانشگاه آزاد اسلامی واحد خوراسگان، 24 بهمن، صص 7-1.
طالب، م.، میرزایی، ح.، و نادری، ع. (1391). ارزیابی نقش مشارکت در طرح­های توسعه مناطق روستایی (بررسی موردی: طرح‌های تجمیع منطق روستایی). مجله توسعه محلی (روستایی-شهری)، دوره 4، شماره 1، صص 18-1.
 عامریون، ا.، رضوی، پ.، عابدی، ق.، توفیقی، ش.، رفعتی، ح.، و عامریون، ع. (1390). اثر تحلیل میدان نیرو (کرت لوین) در بررسی عوامل مؤثر بر سطح خدمات فعلی کارکنان مراکز بهداشتی و درمانی منتخب نظامی استان مازندران. مجله علمی پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی ارتش جمهوری اسلامی ایران، دوره 9، شماره 2، صص 98-87.
غلامرضایی، س.، موسوی، ز.، و رحیمیان، م. (1392). بررسی موانع اداری-سیاستی مشارکت بهره‌برداران حوزه سد کزنار در تشکیل تعاونی آب‌بران. مجله توسعهمحلی (روستایی-شهری)، دوره 5، شماره 2، صص 116-103.
فرجودی، ک. (1378). نکات برجسته قانون توزیع عادلانه آب و آیین‌نامه مصرف بهینه آب کشاورزی. همایش مشارکت کشاورزان در مدیریت شبکه­های آبیاری تهران، کمیته ملی آبیاری و زهکشی ایران، 27 آبان، صص 29-21.
فلاح رستگار، ع.، یوسفی، م.، و هزارخانی، م. (1390). نقش مدیریت سنتی و مدرن آب در مشارکت مردمی در مراحل برنامه‌ریزی، احداث و بهره‌برداری شبکه‌های آبیاری و زهکشی. همایش بین‌المللی دانش سنتی مدیریت منابع آب، یزد: مرکز بین‌المللی قنات و سازه‌های تاریخی آبی. 2 اسفند، صص 11-1.
محمدی­یگانه، ب.، عینالی، ج.، چراغی، م.، و فریحی، ف. (1391). تحلیلی بر موانع اقتصادی - اجتماعی مشارکت روستاییان در فرآیند مدیریت روستایی مطالعه موردی: دهستان لیشتر، شهرستان گچساران. مجله فرایند مدیریت و توسعه، دوره 26، شماره یک، صص 124-109.
مینایی، س.، بهزادی نسب، م.، و معروف پور، ع. (1384). مقایسه فنی و اقتصادی سیستم‌های توزیع کم فشار با سیستم‌های آبیاری سطحی و بارانی. کارگاه فنی آبیاری سطحی مکانیزه، کمیته ملی آبیاری و زهکشی ایران، صص 172-159.
نجفی، ب. (1378). مدیریت آبیاری مشارکتی: مفاهیم، چارچوب و تجربیات جهانی. اولین گردهمایی علمی و کاربردی اهمیت مدیریت شبکه­های آبیاری و زهکشی. تهران: مؤسسه پژوهش­های برنامه­ریزی و اقتصاد کشاورزی.
نجفی، ب.، و شیروانیان، ع.ر. (1385). بررسی موانع مشارکت آب‌بران در مدیریت شبکه­های آبیاری و زهکشی. مجله روستا و توسعه، سال 9، شماره 3، صص 71-53.
نجفی، ن.، غنیان، م.، خسروی‌پور، ب.، برادران، م.، و دحیماوی، ع. (1393). شناسایی عوامل مؤثر بر موفقیت تشکل‌های آب‌بران: دیدگاه بهره‌برداران حوزه‌های کرخه شمالی و جنوبی استان خوزستان. مجله علوم ترویج و آموزش کشاورزی، جلد 10، شماره 2، صص 120-105.
نصرآبادی، ح.، و حیاتی، د. (1393). سازه‌های مؤثر بر مشارکت بهره‌برداران در توسعه شبکه‌های فرعی آبیاری و زهکشی: کاربرد تحلیل مسیر. مجله علوم ترویج و آموزش کشاورزی، جلد 10، شماره 1، صص 100-89.
نوری‌پور، م.، و نوری، م. (1391). تحلیل نقش سرمایه اجتماعی در مشارکت آب‌بران شبکه آبیاری و زهکشی: مورد دشت لیشتر. مجله علوم ترویج و آموزش کشاورزی، جلد 8، شماره 1، صص 71-53.
یعقوبی، ج. (1387). بررسی موانع مشارکت بهره­برداران محلی در مدیریت شبکه­های آبیاری. دومین همایش ملی مدیریت شبکه­های آبیاری و زهکشی، اهواز، دانشگاه شهید چمران اهواز. 1 بهمن، صص 6-1.
 
Bagdi, G. L. and Kurothe, R. S. (2015). People’s participation in watershed management programmes: Evaluation study of Vidarbha region of Maharashtra in India. International Soil and Conservation Research, 2(3), 57-66.
Bogati, R. (1996). A case study of people's participation in Beegn astal and Rupatal (BTRT) watershed management in Nepal. In: N. Sharma and M.P. Waglg (Eds). Case studies of participation in watershed management in Asia (pp. 1-20). Netherlands ,UNDP, FAO.
Cohen, J. M. and Uphoff, N. T. (1980). Participations place in rural development: Seeking clarity through specification. World Development, 8, 213-235.
Duram, L. A. and Brown. K. G. (1999). Assessing public participation in U.S. watershed planning initiatives. Society & Natural Resources, 12, 455-460.
Etaati, D. (2001). Assessment of farmers' participation plan on water utilities (case study: Zanjan province). Tehran: Research and Education Institution of Management.
European Centre for Development Policy Management (ECDPM). (2004). Institutional development: Learning by doing and sharing approaches and tools for supporting institutional development. Netherlands Ministry of Foreign Affairs, Poverty Policy and Institutional Development Division (DSI/AI), PP. 1-15.
Ghosh, S., Singh, R., Kundu, D. K. and Kumar, A. (2008). Farmers' participation in irrigation management. Journal of Rural Development, 27(2), 231-244.
Hafied, A., and Gany, A. (2007). Problems and perspectives of participatory irrigation management under the small land-holding condition: with a special reference to Indonesian practice. 4th Asian Regional Conference and 10th International Seminar on Participatory Irrigation Management. Iran. Tehran, May 2-5, PP 1-17.
Khanya, M. (2001). Managing rural change, force field analysis. Manual for community-based Planning, draft 1. IAC /Wageningen UR. Available at: <https://www.12manage.com/methods_lewin_force_field_analysis.html>.
Knüppea, K., and Meissner, R. (2016). Drivers and barriers towards sustainable water and land management in the Olifants-Doorn water management area, south Africa. Environmental Development, 20, 3-14.
Kumar, S. (2001). Force field analysis: applications in PRA, PLA notes, London. IIED, 199(36), 17-23.
Mak, A. H. N., and Chang, R. (2019). The driving and restraining forces for environmental strategy adoption in the hotel Industry: A force field analysis approach. Tourism Management, 73, 48-60.
Matkar, A. (2012). Cronbachs alpha reliability coefficient for standard of customer services in Maharashtar state cooperative Bank. IUP Journal of Bank Management, 11(3), 89-95.
Ozmen, S. (2014). Evaluation of management transfer of irrigation scheme in Düzce valley located in western Black Sea Region of Turkey. Scientific Research and Essays, 9(4), 77-84.
Rietbergen-McCracken, J., and Narayan, D. (1998). Participation and social Assessment: Tools and techniques. The International Bank for Reconstruction and Development (IBRD), World Bank Research Institute: N.W. Washington, D.C. USA.
Tohidyan Far, S., and Rezaei Moghaddam. K. (2015). Attitudes of farmers toward participation in irrigation and drainage projects: the structural equations modeling analysis. Iran Agricultural Research, 34(1), 80-91.
علوم ترویج و آموزش کشاورزی ایران
دوره 16، شماره 1
خرداد 1399
صفحه 57-78

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار