تعیین نظام بهره‌برداری مطلوب برای پایداری کشاورزی در استان کهگیلویه و بویراحمد

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار اقتصاد کشاورزی، بخش تحقیقات اقتصادی، اجتماعی و ترویج کشاورزی، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان فارس، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، شیراز، ایران.

2 کارشناس ارشد ترویج و آموزش کشاورزی، مدیر هماهنگی ترویج کشاورزی سازمان جهاد کشاورزی استان کهگیلویه و بویراحمد، یاسوج، ایران.

چکیده

نظام‌های بهره‌برداری در بخش کشاورزی ایران از دیرباز، نقش مهمی را در ترکیب و تخصیص منابع انسانی، فیزیکی و محیطی ایفا کرده است. هدف پژوهش حاضر، بررسی نظام بهره‌برداری مطلوب در بخش کشاورزی استان کهگیلویه و بویراحمد با توجه به معیارهای اقتصادی، اجتماعی و اکولوژیکی می‌باشد. برای گردآوری اطلاعات مورد نیاز از تکنیک دلفی و تکمیل پرسشنامه از طریق برگزاری جلسات توجیهی با مشارکت و هم‌اندیشی 34 نفر از خبرگان استان (شامل کارشناسان نظام بهره‌برداری، سازمان تعاون روستایی، مدیران تعاونی‌ها و اتحادیه‌های تولیدی و کشاورزان منتخب) استفاده گردید. به منظور تجزیه و تحلیل داده‌ها، از روش فرایند تحلیل سلسله مراتبی (AHP) بهره گرفته شد. نتایج این پژوهش نشان داد که بر اساس مجموع سه معیار اقتصادی، اجتماعی و اکولوژیکی و 18 زیر معیار مورد مطالعه، از بین نظام‌های بهره‌برداری، نظام بهره‌برداری «تعاونی مشاع» به عنوان پر اهمیت‌ترین گزینه، با وزن نسبی 0/293 حائز رتبه اول بود. نظام بهره‌برداری «کشت و صنعت» به عنوان کم اهمیت‌ترین گزینه با وزن نسبی 0/143 حائز رتبه پنجم بود. افزون بر این، نظام‌های بهره‌برداری «سهامی زراعی»، «دهقانی» و «تعاونی تولید» به ترتیب در رتبه‌های دوم، سوم و چهارم اهمیت قرار داشتند؛ بنابراین با رویکرد توسعه تعاونی‌های مشاع با اولویت اول و تأسیس شرکت‌های سهامی زراعی با اولویت دوم، می‌توان ضمن مشارکت بیشتر روستاییان در امر تولید محصولات و توسعه پایدار کشاورزی و نیز به‌کارگیری مکانیزاسیون و روش‌های نوین کشاورزی، از خرد شدن بیشتر زمین‌های کشاورزی در شرایط فعلی جلوگیری نمود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Determining the Optimal Exploitation System for Agricultural Sustainability in Kohgiluyeh-va-Boyerahmad Province

نویسندگان [English]

  • Behrooz Hassanpour 1
  • Mohammad Amiriardakani 2
1 Assistant Professor of Economic, Social and Extension Research Department, Fars Agricultural Research and Natural Resources and Education Center, AREEO, Shiraz, Iran.
2 Researcher of Agricultural Extension in Kohgiloyeh & Boyerahmad Agricultural Research and Natural Resource and Education Center, AREEO, Yasouj, Iran.
چکیده [English]

 
Agricultural exploitation systems in Iran's agricultural sector have always played an important role in integration and allocation of human, physical, and environmental resources. The main purpose of this study was to determine the optimal utilization system in the agricultural sector of Kohgiluyeh-va-Boyerahmad province according to the economic, social, and ecological criteria. Delphi technique was used to collect the required information and the questionnaire was completed by holding briefings with the participation of 34 provincial experts, including experts in the farming system, rural cooperative organization, managers of cooperatives, and unions and leading farmers. Analytical Hierarchy Process (AHP) and Expert Choice software were used to analyze the data. The results, showed that based on total economic, social, and ecological criteria and 18 sub-criteria, with a relative weight of 0.293, Mosha cooperative system is ranked first and is the most suitable alternative. Furthermore, with a relative weight of 0.143, agro-industry system is ranked fifth as the least suitable alternative. It is worth mentioning that joint farming stock, peasant, and production cooperative systems ranked second, third, and fourth, respectively. Therefore, more participation of the villagers in the production of crops and sustainable agricultural development will be achieved by employing Mosha cooperatives, joint farming stock companies, and agricultural mechanization. Taken together, employment of these exploitation systems will prevent the fragmentation of agricultural lands under the current conditions.

 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Analytical hierarchy process (AHP)
  • Mosha cooperative
  • Production cooperative
  • Agricultural exploitation systems
آسایش، ح.، و قنبری، ن. (1385). مقدمه­ ای بر اقتصاد روستایی ایران. کرمانشاه: انتشارات طاق‌بستان.
ازکیا، م. (1387). جامعه‌شناسی توسعه و توسعه‌نیافتگی روستایی ایران. تهران: انتشارات اطلاعات.
ازکیا، م.، و غفاری، غ. (1388). توسعه روستایی با تأکید بر جامعه روستایی ایران. تهران: نشر نی.
باقرامیری، ز.، رسولی، ب.، الهیاری، م. ص.، و عزیزی، ج. (1392). مطالعه نظام بهره‌برداری بهینه مرتع در استان اردبیل با استفاده از مدل فرآیند تحلیل سلسله مراتبی، مجله تحقیقات اقتصاد کشاورزی، دوره 5، شماره 2، صص 40-23.
بدری، س. ع.، افتخاری، ع. ر.، سلمانی، م.، و بهمند، د. (1390). نقش نظام‌های بهره‌‌برداری زراعی (خانوادگی) در توسعه پایدار روستایی (مطالعۀ موردی: شهرستان قیر و کارزین استان فارس)، پژوهش‌های جغرافیای انسانی، شماره 76، صص 48-33.
بیات، ح.، و خاتون‌آبادی، ا. (1391). بررسی برخی ابعاد اقتصادی و اکولوژیکی تعاونی‌های کشاورزی: مطالعه موردی استان مرکزی، مجله اقتصاد و توسعه کشاورزی (علوم و صنایع کشاورزی)، دوره 26، شماره 1، صص 21-13.
پالوچ، م. (1397). آسیب‌شناسی نظام بهره‌برداری کشت و صنعت و ارائه راهکارهای توسعه آن، مجله علوم ترویج و آموزش کشاورزی ایران، دوره 14، شماره 2، صص 217-201.
پورگنجی، ا. (1386). بررسی نقش دولت در تحول نظام‌های بهره‌برداری (حال و آینده)، مجموعه مقالات اولین همایش نظام‌های بهره‌برداری کشاورزی در ایران، تابستان 1386، تهران: وزارت جهاد کشاورزی، صص 284-265.
حسن‌پور، ب.، نعمتی، ع. و زارع، ا. (1385). بررسی بازده سرمایه‌گذاری در تحقیقات ارقام اصلاح‌شده جو دیم در کشور. فصلنامه اقتصاد کشاورزی و توسعه، دوره 14، شماره 55، صص 46-15.
حسینی، غ. ح. (1388). آسیب‌پذیری و توسعه نظام بهره‌برداری کشاورزی در ایران. فصلنامه راهبرد، دوره 18، شماره 52، صص 147-129.
خسرو زادیان، م.، غنیان، م.، و عبدشاهی، ع. (1395). اولویت‌بندی نظام‌های بهره‌برداری کشاورزی بهبهان بر اساس الگوی معیشت پایدار. مجله تعاون و کشاورزی، دوره 5، شماره 19، صص 166-143.
سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان کهگیلویه و بویراحمد. (1395). سالنامه آماری، یاسوج: انتشارات معاونت آمار اطلاعات سازمان.
سازمان تعاون روستایی استان کهگیلویه و بویراحمد. (1398). گزارش عملکرد نظام‌های بهره‌برداری استان کهگیلویه و بویراحمد. یاسوج: انتشارات اداره آموزش سازمان.
شریف‌زاده، م.ش.، و عبداله زاده، غ. ح. (1396). ارزیابی تطبیقی پایداری کسب و کارهای کارآفرینانه کشاورزی و نظام‌های متعارف تولید کشاورزی در استان گلستان. مجله علوم ترویج و آموزش کشاورزی ایران، دوره 13، شماره 2، صص 20-1.
شعبانعلی فمی، ح.، قارون، ز.، و قاسمی، ج. (1391). مدیریت نظام‌های بهره‌برداری کشاورزی ایران. تهران: انتشارات سروا.
صفایی، ح.، و جوادی، م. ع. (1395). نظام‌های تشکیل و استقرار شرکت‌های تعاونی تولید روستایی، سهامی زراعی و کشت و صنعت در بخش کشاورزی. تهران: انتشارات اسرار علم.
عبداللهی، م. (1377). مطالعه تطبیقی نظام­های بهره برداری کشاورزی و ارزشیابی عملکرد آن‌ها به منظور شناخت انواع و ویژگی‌های نظام­های بهره برداری بهینه و مناسب در ایران. تهران: وزارت کشاورزی. انتشارات معاونت امور نظام‌های بهره‌برداری.
عوض زاده، ع.، و کرمی، ا. (1394). تبیین پایداری نظام‌های بهره‌برداری خرد دهقانی: مورد مطالعه بخش مرکزی شهرستان بویراحمد. فصلنامه راهبردهای توسعه روستایی، جلد 2 (1)، صص 27 -41.
عیسی‌پور، س. س.، مقدسی، ر.، پیروزیان، م.، و اجلی، ج. (1397). بررسی کارایی فنی، تخصیصی و اقتصادی نظام‌های بهره‌برداری خرد و دهقانی در روستاهای شهرستان میانه. فصلنامه راهبردهای توسعه روستایی، دوره 5، شماره 3، صص 424-407.
قدسی ­پور. س. ح. (1395). فرآیند تحلیل سلسله مراتبی (AHP). چاپ دوازدهم. تهران: انتشارات دانشگاه صنعتی امیرکبیر (پلی تکنیک تهران).
قلی‌فر، ا.، و بنی اسدی، م. (1391). عوامل مؤثر بر موفقیت شرکت‏ های تعاونی روستایی استان زنجان از دیدگاه مدیران: کاربرد روش AHP. مجله علوم ترویج و آموزش کشاورزی ایران، دوره 8، شماره 2، صص 91-77.
کلانتری، خ. (1386). جامعه‌شناسی روستایی. تهران: انتشارات دانشگاه پیام نور.
گراوندی، ش.، و پاپ‌زن، ع. ح. (1395). چارچوب جامع سنجش پایداری نظام‌های بهره‌برداری از زمین، فصلنامه اقتصاد فضا و توسعه روستایی، دوره 5، شماره 1، صص 19-1.
مجاور باغچه، م.، رسولی آذر، س.، و رشیدپور، ل. (1398). واکاوی و بررسی چالش‌های نظام‌های بهره‌برداری خرد و دهقانی در استان آذربایجان غربی. پژوهش‌های ترویج و آموزش کشاورزی، دوره 12، شماره 4، صص 50-41.
مستعانی، م. ح. (1372). عملکرد هیأت‌های هفت نفره و تعاونی‌های مشاع. مجله تعاون، شماره 24، صص 62-53.
مؤمنی هلالی، ه.، و احمدپور، ا. (1394). ارزیابی نظام‌های بهره‌برداری در راستای پایداری فعالیت‌های زراعی استان مازندران. نشریه اقتصاد و توسعه کشاورزی، دوره 29، شماره 2، صص 203-192.
معتمد، م.ک.، و دشوارپسند، م. (1397). تعیین مناسب‌ترین نظام بهره‌برداری برای مناطق چای‌کاری ایران بر اساس آزمون توکی و رهیافت غربالگری. فصلنامه تعاون و کشاورزی، دوره 7، شماره 27، صص 29-1.
نکویی نائینی، س. ع. (۱۳۹۴). سنجش پایداری نظام‌های بهره‌برداری کشاورزی در راستای اهداف اقتصاد مقاومتی. فصلنامه سیاست‌های راهبردی و کلان، دوره 3، شماره 9، صص 139-123.
نوری، م.، و احمدوند، م. (1389). فرا تحلیل نظام ­های بهره­ برداری در ایران و نقش آن ­ها در توسعه پایدار روستایی. مجموعه مقالات همایش ملی توسعه پایدار روستایی با تأکید بر بخش کشاورزی، بجنورد، 24 شهریور، صص 12-1.
وزارت جهاد کشاورزی. (1398). آمارنامه کشاورزی، جلد دوم: معاونت برنامه‌ریزی و اقتصادی. مرکز فناوری اطلاعات و ارتباطات. قابل دسترسی در آدرس اینترنتی <https://amar.maj.ir/Dorsapax/userfiles/Sub65/amarnamehj2-1397-site.pdf>.
وزارت جهاد کشاورزی. (1397). آمارنامه کشاورزی، جلد اول: معاونت برنامه‌ریزی و اقتصادی. مرکز فناوری اطلاعات و ارتباطات. قابل دسترسی در آدرس اینترنتی <https://amar.maj.ir/Dorsapax/userfiles/Sub65/Amarnamehj1-95-96-site.pdf>.
هدایتی‌نیا، ه.، شاهرخی ساردو، ص.، کریمی، ف.، و احمدوند، م. (1393). تبیین نظام بهره‌برداری کشاورزی بهینه در شهرستان کرمانشاه: کاربست فرآیند تحلیل سلسله مراتبی. مجموعه مقالات دومین کنفرانس بین المللی توسعه روستایی، تربت حیدریه، 21 اسفند، صص 9-1.
 
Barrera-Mosquera, V., Rios-Carmenado, I.  L., Cruz-Collaguazo, E., and Coronel-Becerra, J. (2010). Analysis of available capitals in agricultural systems in rural communities: The case of Saraguro, Ecuador. Spanish Journal of Agricultural Research, 8(4), 1191-1207.
Chapagain, T., and Raizada, M. N. (2017). Agronomic challenges and opportunities for smallholder terrace agriculture in developing countries. Frontiers in Plant Science, 8(331), 1-15.
De-Castroa, P., Adinolfib, F., and Capitanioc, F. (2014). Family farming issues and challenges in the reformed common agricultural policy. Economía Agraria y Recursos Naturales, 14(1), 169-176
Duffy, P. (2017). Small-farm settlement landscapes in transition. Irish Geography, 50(2), 157-173.
Jouzi, Z., Azadi, H., Taheri, F., Zafarshani, K., Gebrehiwot, K., Van Passel, S., and Lebailly, F. (2017). Organic farming and small-scale farmers: main opportunities and challenges, Ecological Economics, 132, 144-154.
Lynch, H., Uchanskim M., Patrick, M., and Wharton, C. (2018). Small farm sustainability in the south west: Challenges, opportunities, and best practices for local farming in Arizona and New Mexico. Food Studies, 8(2), 45-56.
Niles, D. (2007). Contemporary ruralities: Contrasting visions of food and agriculture, Ph.D. Dissertation. Clark University, Massachusetts, Worcester, US.
Oseni, G., and Winters, P. (2009). Rural nonfarm activities and agricultural crop production in Nigeria. Agricultural Economics, 40, 189-201
Rasul, G., and Thapa G. B. (2004). Sustainability of ecological and conventional agricultural systems in Bangladesh: An assessment based on environmental, economic and social perspectives. Agricultural Systems, 79, 327-351.
Saaty, T. L. (1994). Highlights and critical points in the theory and application of the analytic hierarchy process. European Journal of Operational Research, 74(3), 426-447.
Thiemann, L., and Spoor, M. (2019). Beyond the “special period”: land reform, supermarkets and the prospects for peasant-driven food sovereignty in post-socialist Cuba (2008–2017). Canadian Journal of Development Studies, 40(4), 546-563.
Trung, T. Q., and Itagaki, K. (2012). Agro-enterprise performance and rural investment climate: Evidence from the north of Vietnam, International Business and Management, 5(2), 28-36.