شناسایی و تحلیل راهبردهای توسعه فعالیت کشاورزی پایدار در استان‌های آذربایجان غربی و آذربایجان شرقی در راستای احیای دریاچه ارومیه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار، دانشکده کشاورزی، دانشگاه زنجان، زنجان، ایران.

2 دانشجوی دکتری، دانشکده کشاورزی، دانشگاه زنجان، زنجان، ایران.

چکیده

در چند دهه اخیر، توسعه ناپایدار فعالیت­ های کشاورزی در حوضه آبریز دریاچه ارومیه منجر به خشک شدن بخش قابل توجهی از این دریاچه شده است. این مسئله علاوه بر تأثیر منفی بر کیفیت زندگی جوامع محلی پیرامون دریاچه، تأثیر مخربی بر کیفیت و کمیت فعالیت­ های کشاورزی در منطقه داشته است. بر این اساس، به نظر می­ رسد که توسعه کشاورزی پایدار به عنوان یکی از مهم ­ترین گام­ های احیای دریاچه ارومیه به شمار می­ رود. با توجه به اهمیت موضوع، هدف اصلی این پژوهش کاربردی «شناسایی و تحلیل راهبردهای توسعه فعالیت کشاورزی پایدار در استان های آذربایجان غربی و آذربایجان شرقی در راستای احیای دریاچه ارومیه» بود. جامعه آماری این پژوهش را 27 نفر از کارشناسان و متخصصان ذی­ربط در دفتر حفاظت از تالاب­ های ایران، سازمان جهاد کشاورزی، اداره کل حفاظت محیط زیست و شرکت­ های فنی- مهندسی کشاورزی در استان ­های آذربایجان غربی و آذربایجان شرقی تشکیل دادند. در این پژوهش، ابتدا با بهره­ گیری از تکنیک تحلیل نقاط قوت، نقاط ضعف، فرصت­ ها و تهدیدها اقدام به شناسایی عوامل داخلی و خارجی تأثیرگذار بر فعالیت کشاورزی پایدار گردید. سپس، با استفاده از تکنیک ماتریس برنامه‌ریزی راهبردی کمّی به اولویت بندی راهبردهای قابل‌قبول در راستای توسعه فعالیت کشاورزی پایدار پرداخته شد. با توجه به نتایج به دست آمده، در هر دو استان آذربایجان غربی و آذربایجان شرقی، فرصت‌های پیش­روی فعالیت کشاورزی پایدار بر تهدیدهای آن و در عین حال، نقاط قوت فعالیت کشاورزی پایدار بر نقاط ضعف آن برتری داشتند. همچنین، نتایج این پژوهش نشان داد که از نظر فضای راهبردی، فعالیت کشاورزی پایدار در هر دو استان آذربایجان غربی و آذربایجان شرقی در موقعیت توسعه ای یا حداکثر- حداکثر قرار داشت. در این زمینه، مهم­ ترین راهبردهای مشترک در سطح هر دو استان شامل "توانمندسازی نهادی و هم­ افزایی ظرفیت­­ های بین­ بخشی در راستای استفاده از پتانسیل­ های موجود در بخش­ های مختلف دولتی و غیردولتی در سطح استان" و "ارتباط دادن فعالیت کشاورزی پایدار با مباحث حفاظت از محیط­ زیست با تأکید بر حفظ دریاچه ارومیه" بودند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Identification and Analysis of Strategies for the Development of Sustainable Agricultural Activities in the Provinces of West Azerbaijan and East Azerbaijan in order to Revitalize Lake Urmia

نویسندگان [English]

  • R Rezaei 1
  • L Safa 1
  • D Aminfanak 2
1 Associate professor, Faculty of Agriculture, University of Zanjan, zanjan, Iran.
2 Ph.D. Student, Faculty of Agriculture, University of Zanjan, zanjan, Iran.
چکیده [English]

In recent decades, unsustainable development of agricultural activities in the Lake Urmia (LU) catchment area has led to drying up of a significant part of the lake. In addition to the negative impacts on the quality of life of local communities around the lake, this issue has had a devastating effect on the quality and quantity of agricultural activities in the region. Accordingly, it seems that the development of sustainable agriculture (SA) can be considered as one of the most important steps towards the revitalization of LU. Due to the importance of the subject, the main purpose of this applied research was to identify and analyze the strategies for the development of sustainable agricultural activities in the provinces of West Azerbaijan and East Azerbaijan in order to revitalize LU. The statistical population of the research was 27 renowned experts and specialists in the Conservation of Iranian’s Wetlands Office, Agriculture-Jihad Organizations, Department of Environmental Protection, and Agricultural Technical-engineering Firms in the provinces of West Azerbaijan and East Azerbaijan. In this research, first, internal and external factors affecting SA activities were identified using Strengths, Weaknesses, Opportunities, Threats (SWOT) technique. Then, the quantitative strategic planning matrix (QSPM) technique was employed to prioritization of acceptable strategies for the development of SA activities. According to the results, in both West Azerbaijan and East Azerbaijan provinces, the opportunities for SA activities outweighed its threats, and at the same time, the strengths of SA activities outweighed its weaknesses. Also, the results of this research showed that in terms of strategic position, SA activities in both West Azerbaijan and East Azerbaijan provinces were in a developmental position or maximum-maximum. In this regard, the most important joint strategies at the level of both provinces were included "institutional empowerment and synergy of inter-sectoral capacities in order to use the existing potentials in different governmental and non-governmental sectors in the provinces" and "linking SA activity with environmental protection issues with emphasis on the conservation of LU".

کلیدواژه‌ها [English]

  • Wetland revitalization
  • Lake Urmia
  • Sustainable agriculture
  • SWOT technique
ابدی، ب.، جلالی، م.، و موسوی، ب. (1396). تحلیل مسیر رفتار حفاظت از منابع آب در بخش کشاورزی و احیای دریاچه ارومیه: مورد مطالعه کشاورزان حوضه جنوبی دریاچه ارومیه. مجله علوم ترویج و آموزش کشاورزی ایران، دوره 13، شماره 2، صص 268-251.
اکبری، ر.، قادریان، م.، و منتظری، م. (1394). جستاری پیرامون کارآمدی تکنیک SWOT و ارائه مدل جامع پیشنهادی برای مسائل شهری (مطالعه موردی: برنامه­ریزی راهبردی بافت روستاشهری نعیم­آباد یزد). مجله هویت شهر، دوره 9، شماره 22، صص 98-87.
بهزادفر، م،. و زمانیان، ر. (1387). برنامه­ریزی راهبردی توسعه گردشگری با تکیه بر بخش محصول (نمونه موردی: شهرستان نیشابور). مجله علوم مهندسی، دوره 19، شماره 6، صص 103-89.
دفتر طرح حفاظت از تالاب‌های ایران (1400). ارزیابی اجتماعی- اقتصادی فازهای ششم و هفتم پروژه «ﻫﻤﮑﺎری در اﺣﯿﺎی درﯾﺎﭼﻪ اروﻣﯿﻪ از ﻃﺮﯾﻖ ﻣﺸﺎرﮐﺖ ﺟﻮاﻣﻊ ﻣﺤﻠﯽ در اﺳﺘﻘﺮار ﮐﺸﺎورزی ﭘﺎﯾﺪار و ﺣﻔﺎﻇﺖ از  تنوع زیستی». گزارش پژوهشی (منتشر نشده)، دفتر طرح حفاظت از تالاب‌های ایران، تهران.
دهقانی سانیج، ح.، میرلطفی، م.، و طایفه رضائی، ح. (1399). شناسایی تکنیک­های مؤثر بر کاهش آب ورودی به مزرعه و بهره­وری آب کشاورزی (در حوضه آبریز دریاچه ارومیه). تهران: انتشارات دفتر طرح حفاظت از تالاب­های ایران.
دیوید، ف. (1399). مدیریت استراتژیک (چاپ سی و هشتم). ترجمه: علی پارساییان و سید محمد اعرابی. تهران: انتشارات دفتر پژوهش­های فرهنگی.
سبزقبایی، غ.، جعفری­آذر، س.، بزم­آرا، م.، و جعفرزاده، ک. (1393). حفاظت از تالاب­ها به عنوان زیست­بوم­های حیاتی. مجموعه مقالات اولین کنفرانس بین­المللی مهندسی محیط­زیست، تهران، 9 بهمن، صص 9-1.
سیاح مفضلی، ا.، و سادات رحمتی، ف. (1396). الگوسازی مشارکت جوامع محلی در احیای دریاچه ارومیه از طریق استقرار کشاورزی پایدار. تهران: انتشارات مهرصادق.
سیاح، س.، و حقیقی، ه. (1399). مشارکت مردم برای نجات دریاچه ارومیه. گزارش اینفوگرافیک، دفتر طرح حفاظت از تالاب‌های ایران، تهران.
شانازی، ک.، و اعظمی، م. (1396). اثرات تالاب زریوار مریوان بر معیشت پایدار خانوارهای روستایی. مجله علوم ترویج و آموزش کشاورزی ایران، دوره 13، شماره 2، صص 249-235.
شاهنوری، م.، محمدی شلمانی، م.، و پیروی، ش. (1397). بررسی عوامل مؤثر بر مشارکت در حفاظت از محیط­زیست. مجله مدیریت محیط­زیست و توسعه پایدار، دوره 1، شماره 3، صص 4-1.
شریفی، ا.، افضلی گروه، ا.، و بابایی، م. (1398). شناسایی چالش­های توسعه کشاورزی پایدار در جنوب استان کرمان. فصلنامه جغرافیا و پایداری محیط، دوره 9، شماره 30، صص 106-91.
ضرابی، ا.، و محبوب­فر، م. ر. (1392). کاربرد مدل SWOT-QSPM در تدوین استراتژی توسعه گردشگری شهر کاشان. مجله برنامه­ریزی فضایی، دوره 3، شماره 4، صص 58-37.
عبداله­زاده، غ.، شریف­زاده، م.، حسینی­نیا، غ.، و حیدری، ع. (1398). برنامه‌ریزی راهبردی توسعه نظام ترویج تعاون در ایران. مجله تحقیقات اقتصاد و توسعه کشاورزی ایران، دوره 2-50، شماره 2، صص 328-307.
علم­بیگی، ا. (1399). خلاصه مدیریتی طرح ارزیابی اجتماعی-اقتصادی فازهای سه تا پنج الگوسازی مشارکت جوامع محلی برای احیای دریاچه ارومیه از طریق استقرار کشاورزی پایدار. گزارش پژوهشی (منتشر نشده)، طرح حفاظت از تالاب‌های ایران، تهران.
کاظمیه، ف.، و موسی، آ. (1397). تحلیل استراتژی­های مدیریت پایدار منابع آب کشاورزی استان آذربایجان شرقی. مجله دانش کشاورزی و تولید پایدار، دوره 28، شماره 4، صص 227-217.
کهرم، ا.، نبوی، م.، و احمدی، ن. (1392). شناسایی، تنوع گونه­ای، مکان­های آشیان­سازی پرندگان آبزی و کنار آبزی جوجه‌آور در تالاب هشیان. مجله اکوبیولوژی تالاب، دوره 5، شماره 17، صص 60-47.
لطیفی، س.، راحلی، ح.، یادآور، ح.، و سعدی، ح. (1396). شناسایی و تحلیل پیشران­های توسعه کشاورزی حفاظتی در ایران. مجله علوم ترویج و آموزش کشاورزی ایران، دوره 13، شماره 1، صص 125-105.
لیث، ن.، رستمی، ف.، و علی­بیگی، ا.ح. (1400). تحلیل ادراک کشاورزان حوضه آبریز دریاچه ارومیه از خشکسالی و اثرات آن (مورد مطالعه: شهرستان میاندوآب). مجله پژوهش­های جغرافیایی، دوره 53، شماره 3، صص 976-957.
ملاین، س.، قره­چلو، س.، و محجوبی، ع. (1399). استخراج پیکره آبی و تغییرات زمانی سطح دریاچه تالاب انزلی با استفاده از داده­های ماهواره لندست. مجموعه مقالات نوزدهمین کنفرانس هیدرولیک ایران، مشهد، 26 و 27 بهمن­، صص 11-1.
مینائی، ا.ح.، و صبوری، م. ص. (1389). بررسی عوامل روان­شناختی مؤثر بر دیدگاه متخصصان کشاورزی استان سمنان درباره کشاورزی پایدار. مجله تازه­های روانشناسی صنعتی/ سازمانی، دوره 1، شماره 3، صص 63-57.
ویسی، ه.، کامبوزیا، ج.، زارع، م.، و حقیقی، م. (1395). تبیین سازوکار و راهبردهای مناسب برای دستیابی به کشاورزی پایدار. مجله تحقیقات اقتصاد و توسعه کشاورزی ایران، دوره 47-2، شماره 2، صص 440-427.
 
Abadi, B. (2019). How agriculture contributes to reviving the endangered ecosystem of LakeUrmia? The case of agricultural systems in northwestern Iran. Journal of Environmental Management, 236, 54-67.
Aznar-Sánchez, J., Velasco-Muñoz, J., López-Felices, B., and del Moral-Torres, F. (2020). Barriers and facilitators for adopting sustainable soil management practices in Mediterranean olive groves. Agronomy, 10, 506-523.
Foguesatto, C., and Machado, J. (2021). Adoption of sustainable agricultural practices in Brazil: Understanding the influence of socioeconomic and psychological factors. Journal of Agribusiness in Developing and Emerging Economies, 8, 1-12.
Heylen, C., Meunier, F., Peeters, A., Ek, S., Neang, N., Hean, S., and Peanh, S. (2020). Multidimensional benefits of sustainable agriculture practices of Cambodian smallholder farmers. Sustainable Agriculture Research, 9(1), 10-25.
Li, Z., Xia, J., Deng, X., and Yan, H. (2021). Multilevel modelling of impacts of human and natural factors on ecosystem services change in an oasis, Northwest China. Resources, Conservation & Recycling, 169, 105474.
Pham, H., Chuah, H., and Feeny, S. (2021). Analysis factors affecting the adoption of sustainable agricultural practices: findings from panel data for Vietnam. Ecological Economics, 184, 107000.
Pineiro, V., Arias, J., Durr, J., Elverdin, P., Ibanez, A., Kinengyere, A., Opazo, C., and.... (2020). A scoping review on incentives for adoption of sustainable agricultural practices and their outcomes. Nature Sustainability, 3, 809-820.
Ramsar Convention on Wetlands (2018). Global wetland outlook: State of the world’s wetlands and their services to people. Gland, Switzerland: Ramsar Convention Secretariat.
Shafieyan, M., Homayounfar, M., and Fadaei, M. (2017). Identification of strategies for sustainable development of rice production in Guilan province using SWOT analysis. International Journal of Agricultural Management and Development, 7(2), 141-153.
Sun, Y., Liu, S., Shi, F., An, Y., Li, M., and Liu, Y. (2020). Spatio-temporal variations and coupling of human activity intensity and ecosystem services based on the four-quadrant model on the Qinghai-Tibet Plateau. Science of the Total Environment, 743, 140721.
Yuan, Z., Wu, D., Niu, L., Ma, X., Li, Y., Hillman, A. L., Abbott, M. B., and Zhou, A. (2021). Contrasting ecosystem responses to climatic events and human activity revealed by a sedimentary record from Lake Yilong, southwestern China. Science of the Total Environment, 783, 146922.