تحلیل بازیگران مؤثر در مدیریت پایدار منابع آب زیرزمینی در حوضه آبریز کرخه علیا

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری، گروه ترویج و آموزش کشاورزی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه بوعلی‌سینا، همدان، ایران.

2 دانشیار، گروه ترویج و آموزش کشاورزی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه بوعلی‌سینا، همدان، ایران.

3 دانشیار، گروه اقتصاد و توسعه روستایی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه لرستان، خرم‌آباد، ایران

4 دانشیار ترویج و آموزش کشاورزی، گروه ترویج و آموزش کشاورزی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.

چکیده

هدف مطالعه کیفی حاضر تحلیل بازیگران کلیدی منابع آب زیرزمینی با محوریت پایداری در حوضه کرخه‌علیا بود که در آن از رویکرد آینده‌پژوهی و تکنیک تحلیل بازیگران (مکتور) استفاده شد. اطلاعات موردنیاز به شیوه مصاحبه و با استفاده از پرسشنامه های بازیگرـ بازیگر و بازیگرـ هدف گرداوری شده است. نمونه شامل 11 نفر از کارشناسان موضوعی و اساتید دانشگاه در قالب سه پنل سه نفره و یک پنل دو نفره بودند که به صورت هدفمند انتخاب شدند. نتایج نشان داد که 16 بازیگر در این زمینه مؤثرند که سازمان برنامه و بودجه و مجلس شورای اسلامی رقابتپذیرترین بازیگران هستند که به ترتیب امتیازات 2/50 و 2/13 را به خود اختصاص داده‌اند و در مقابل سازمان‌های مردم‌نهاد/ مدنی، بنیاد مسکن و بخش خصوصی رقابت ناپذیرترین بازیگران هستند که به ترتیب امتیازات 0/06، 0/2، 0/4 را به خود اختصاص داده‌اند. افزون بر این، نتایج نشان داد که عمده بازیگران بنا به اهداف و رسالتی که دارند، برای تحقق دو هدف با هم توافق بیشتری دارند که عبارتند از: توسعه مشاغل غیر زراعی در جوامع روستایی و توسعه زیرساخت‌ها برای جذب سرمایه‌گذاری‌ها که به ترتیب امتیازهای27/8 و 21/2 به آن‌ها اختصاص یافت. مطابق با نتایج، اکثر بازیگران دارای واگرایی هستند (اهداف مجزایی را پیگیری می‌کنند) و میزان همگرایی (توافق برای تحقق هدف مشترک) آن‌ها در برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری مدیریت منابع آب، نسبت به هم در سطح ضعیفی قرار دارد که این موضوع باید در برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری مدیرت منابع آب مورد توجه جدی قرار گیرد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Analyzing Effective Actors towards Sustainable Groundwater Resources Management in the Karkheh-Olia Catchment

نویسندگان [English]

  • F Sepahvand 1
  • K Naderi Mahdei 2
  • S Gholamrezai 3
  • M Bijani 4
1 Ph.D. Student, Department of Agricultural Extension and Education, College of Agriculture, Bu-Ali Sina University, Hamedan, Iran.
2 Associate Professor, Department of Agricultural Extension and Education, College of Agriculture, Bu-Ali Sina University, Hamedan, Iran
3 Associate Professor, Department of Agricultural Economics and Rural Development, College of Agriculture, Lorestan University, Lorestan, Iran
4 Associate Professor of Agricultural Extension and Education, Department of Agricultural Extension and Education, College of Agriculture, Tarbiat Modares University (TMU), Tehran, Iran
چکیده [English]

The purpose of this qualitative study was to analyze the key actors of groundwater resources with a focus on sustainability in the Karkheh-Olia catchment in which the future research approach and actor analysis technique (Mactor) were used. The information was collected through interviews and        actor-actor and actor-target questionnaires. The sample included 11 subject experts and university professors in the form of three three-person panels and one two-person panel, which were selected purposefully. The results showed that 16 actors are effective in this field, and Program and Budget Organization and the Islamic Parleman are the most competitive actors scoring 2.50 and 2.13 points, respectively. In contrast to non-governmental/civil organizations, the Housing Foundation and the private sector were the most uncompetitive actors who have scored 0.06, 0.2, and 0.4 respectively. In addition, the results showed that according to their goals and mission, most of the actors agree more to achieve two goals, including development of non-agricultural jobs in rural communities and development of infrastructure to attract investments, which were assigned 27.8 and 21.2 points respectively. According to the results, most of the actors have divergence (pursuing separate goals) and their degree of convergence (agreement to realize the common goal) in the planning and policy-making of water resources management is at a weak level compared to each other, which should be seriously addressed in the plannings and policy-makings of water resources management.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Water management
  • Future studies
  • Groundwater
  • Water actors
  • Catchment
ادهم‌ملکی، م.، خسروی پور، ب.، و سلطانی، ف. (1400). عوامل بازدارنده و پیشبرنده مدیریت مشارکتی منابع آب زیرزمینی در بخش کشاورزی (مطالعه موردی: دشت مرغاب، استان خوزستان). جغرافیا و روابط انسانی، شماره3، صص 423ـ419.
اسدپوریان، ز.، نادری مهدیی، ک.، و محمدی، ی. (1400). بررسی راهکارهای مدیریت پایدار منابع آب کشاورزی در استان لرستان. مجله علوم ترویج و آموزش کشاورزی ایران، شماره17، دوره2، صص 80 -63.
اسدی، ع. (1399). تحلیل بازیگر در پژوهش‌های راهبردی: مطالعه موردی کردستان عراق. مجله پژوهش‌های راهبردی سیاست، شماره 32، دوره9، صص 186-155.
امین فنک، د.، رضائی، ر.، و زینال زاده، ک. (1400). تحلیل وضعیت بحران حوضه آبریز دریاچه ارومیه و ارائه راهکارهایی برای مدیریت پایدار آن: کاربرد مدل DPSIR. مجله علوم ترویج و آموزش کشاورزی ایران، شماره17، دوره2، صص 45-29.
آموزگاران، پ.، پناهی، م.، و میرنیا، س. (1399). تحلیل بازار محلی مبادلات منابع آب زیرزمینی در حوزه آبخیز الشتر. مجله مهندسی و مدیریت آبخیز، شماره12، دوره2، صص  466- 454.
باقری، م.، و ده بزرگی، م. (1393). تحلیل ذینفعان، قدرت اجتماعی و تحلیل شبکه در مدیریت مشارکتی منابع طبیعی. مجله مرتع و آبخیزداری، شماره 67، دوره1، صص 157-141.
 بلالی، ح.، سپهوند، ف.، و نادری مهدیی،ک. (1399). شناسایی موانع توسعه کشت گیاهان دارویی در نواحی روستایی شهرستان نهاوند با رویکرد تحلیل مضمون. مجله روستا و توسعه، شماره 11، دوره3، صص 603- 592.
بیژنی، م.، و حیاتی، د. (1392). کاربرد نگرش‌های ارزشی زیست‌محیطی در واکاوی تضاد آب: مورد مطالعه شبکه آبیاری سد درودزن. مجله علوم ترویج و آموزش کشاورزی ایران، شماره 9، دوره1، صص 101- 83.
پاپی، ز.، قانقرمه، ع.، و شاهکویی، ا. (1396). بررسی شدت و تداوم خشکسالی‌های استان لرستان به کمک سیستم اطلاعات جغرافیایی. سومین کنفرانس ملی جغرافیا و برنامه‌ریزی، معماری و شهرسازی نوین، قم، 9 فروردین، صص10-1.
جمشیدی، ا.، اسدی، ع.، و کلانتری، خ. (1396). سازوکارهای سازگاری با تغییر اقلیم کشاورزان خرده پای استان همدان. مجله  علوم ترویج و آموزش کشاورزی ایران، شماره 13، دوره2، صص 130-109.
جمعدار، م.، سرایی تبریزی، م.، و صارمی، ع. (1398). مدیریت و بهینه‌سازی بهره‌برداری تلفیقی از منابع آب در راستای کاهش افت آبخوان هشتگرد. مجله حفاظت منابع آب و خاک، شماره8، دوره 3، صص 101- 85.
جهانگیر، م.، بابایی، س.، و نوروزی، ا. (1398). ارزیابی وضعیت خشکسالی استان کرمانشاه با استفاده از شاخص خشکسالی جریان رودخانه. مجله آبیاری و زهکشی، شماره 13، دوره 1، صص 202-190.
حیدر نژاد، س.، و رنجبر فردونی، ا. (1396). بررسی وضعیت منابع آب زیرزمینی استان لرستان. اولین همایش بین‌المللی و دومین همایش ملی کشاورزی، محیط‌زیست و امنیت غذایی، دانشگاه جیرفت، جیرفت، 14 اسفند، صص 221-209
روحی، م.، و حاجیانی، ا .(1396). تحلیل رفتار بازیگران خارجی در بحران سوریه؛ همگرایی‌ها و واگرایی‌ها. مجله علوم و فنون نظامی، شماره 3، دوره41 ، صص 28-5.
ساسانیان، س. (1395). الگوی حکمرانی بر کرکوک عراق؛ بررسی مناقشات ذینفعان با روش تحلیل بازیگر. مجله آینده‌پژوهی دفاعی، شماره2، دوره 4، صص 139-109.
سپهوند، ف.، نادری مهدیی، ک.، غلامرضایی، س.، و بیژنی، م. (1400 الف). چالش­های مدیریت پایدار منابع آب زیرزمینی در بخش کشاورزی. دومین همایش ملی پژوهش‌های کشاورزی و زیست‌محیطی ایران، دانشگاه علوم کشاورزی خوزستان، خوزستان،9 تیر،  صص 130-121.
سپهوند، ف. نادری مهدیی، ک.، غلامرضایی، س.، و بیژنی، م.(1400 ب). راهبردهای مدیریت پایدار منابع آب زیرزمینی در دشت رومشکان. مجله علوم محیطی، شماره 20، دور2، صص 128-119.
سپهوند، ف. (1395). واکاوی موانع و پیش‌برنده‌های مدیریت منابع آب در بخش کشاورزی (مطالعه موردی، ایستگاه‌های پمپاژ استان لرستان). پایان‌نامه مقطع کارشناس ارشد، دانشگاه لرستان.
شرکت سهامی آب منطقه‌ای استان لرستان. (1400). گزارش ممنوعیت محدوده‌های مطالعاتی کوهدشت رومشگان. شرکت سهامی آب منطقه‌ایی. منتشر نشده.
عزیزی‌خالخیلی، ط.، بخشی‌جهرمی.، آ.، و بیژنی، م. (1390). رفتار حفاظت و پایداری خاک کشاورزان نقش رسانه‌های ارتباطی و اطلاع رسانی ترویج و آموزش. مجله علوم ترویج و آموزش کشاورزی ایران، شماره 7، دوره 2، صص 61-51.
فرمان‌بر، ز.، دلاور، م.، و ایمانی امیرآباد، س. (1396). بررسی اثرات تغییر اقلیم بر سیستم‌های منابع آب و کشاورزی در چارچوب ارزیابی ریسک منطقه‌ای (مطالعه موردی: حوضه دریاچه زریبار). مجله تحقیقات منابع آب ایران، شماره13، دوره4، صص 547-537.
فیروز نیا، ق.، و قرنی آنی، ب. (1394). به‌کارگیری تحلیل بازیگران در فرایند ساماندهی نظام مدیریت و برنامه‌ریزی توسعة روستایی. مجله پژوهش‌های روستایی، شماره6، دوره4، صص 915- 895.
کالیراد، ز.، ملکیان، آ.، و معتمد وزیری، ب. (1392). تعیین الگوی توزیع منابع آب زیرزمینی مطالعه موردی: حوزه آبخیز الشتر، استان لرستان. مجله مدیریت حوزه آبخیز، شماره4، دوره7، صص 69-57.
موحدی، ر.، سپهوند، ف.، و رحیمیان، م. (1400). راهکارهای توسعه ظرفیت‌های گردشگری پایدار روستایی در شهرستان خرم‌آباد . مجله مطالعات مدیریت گردشگری، شماره55، دوره16، صص 256-233.
میربلوکی، م.، طاوسی، م.، و گلکار، ح. (1394). چالش‌ها و راه‌کارهای مدیریت منابع آب زیرزمینی، با تأکید بر استفاده از کنتورهای هوشمند (مطالعه موردی: دشت مشهد). دومین کنفرانس راهکارهای دستیابی به توسعه پایدار در افق 1404، موسسه مدیریت همایش های ایران با همکاری مرکز مطالعات پدافند غیرعامل کشور ، قم، 20 اسفند، صص 329-320.
میرسعید، ع.، فرتوک‌زاده، ح.، ولیوند زمانی، ح.، جعفری، ا.، و باقری، ا.(1396). شناسایی و دسته‌بندی بازیگران اصلی جنگ‌های زمینی احتمالی آینده در منطقه شرق و جنوب شرق ج.ا.ایران. فصلنامه راهبرد دفاعی، شماره59، صص 95-88.
نادری مهدیی، ک.، سپهوند، ف.، و غلامرضایی، س. (1398). بررسی تأثیر سرمایه‌های معیشتی بر توسعه مشارکت کشاورزان در انجمن‌های آب بران استان لرستان. توسعه محلی (شهری روستایی)، شماره11، دوره1، صص 146-125.
نیکو نهاد، ا.، و فتحی، م.(1399). آینده‌پژوهی بحران یمن بر اساس روش تحلیل بازیگران. مجله مطالعات سیاسی جهان اسلام، شماره9، دوره1، صص، 50-21.
 
Biswas, A. K. (2008). Integrated water resources management: Is it working? International Journal of Water Resources Development, 24(1), 5ـ22. https://doi.org/10.1080/07900620701871718.
Brugha, R ., and Varvasovszky, Z .(2000). Stakeholder analysis: A review. Health Policy and Planning, 15 (3), 239ـ246, https://doi.org/10.1093/HEAPOL/15.3.239.
Chen, J., Wu, H., Qian, H., and yan Li, X. (2016).Challenges and prospects of sustainable groundwater management in an agricultural plain along the Silk Road Economic Belt, northـwest China. International Journal of Water Resources Development, 34(3), 354ـ368 .https://doi.org/10.1080/07900627.2016.1238348.
Eckstein, G.(2017). The international law of transboundary groundwater resources. New York: Routledge, Abingdon, Oxon. https://doi.org/10.4324/9781315731216.
Famiglietti, J. S. (2014). The global groundwater crisis. Nature Climate Change, 4, 945ـ948, http://dx.doi.org/10.1038/nclimate2425.
Foster, S., Chilton, J., Moench, M., Cardy, F., and Schiffler, M. (2000). Groundwater in rural development. Facing the challenges of supply and resource sustainability. In: World Bank Teohnical, Paper No. 463. Available at: <http://hdl.handle.net/10986/11749>.
Gholamrezai, S., and Sepahvand, F. (2017) .Farmers’ participation in water user association in western Iran. Journal of Water and Land Development Section of Land Reclamation and Environmental Engineering in Agriculture, 2017 2017, no. 35(x–xii), 49–56. http://dx.doi.org/10.1515/jwldـ2017ـ0067.
Arcade, J., Godet, M., Meunier, F., and Roubelat, F. (1999). Structural analysis with the MICMAC method & Actor's strategy with MACTOR method. Futures Research Methodology, American Council for the United Nations University: The Millennium Project, , 1-69, Available at: <https://www.bibsonomy.org/bibtex/2fc144b0abe917df0776bae426b650ee9/kamil205>.
Godet, M., and Durance, Ph. (2011). Strategic foresight for Corporate and Regiona development, DUNOD - UNESCO - Fondation Prospective et Innovation, pp 1-17. Available at: <https://docplayer.net/56015523-Strategic-foresight-for-corporate-and-regional-development-philippe-durance-michel-godet.html>.
Gorelick, S., Zheng, C., and Section, S. (2015). Global change and the groundwater management challenge Steven. Water Resource. 51(5), Pp3031-3051 Doi: https://doi.org/10.1002/2014WR016825.
Lachu, A ., Thomas, J., and Reghunath, R .(2020). Multiـcriteria decision analysis for delineation of groundwater potential zones in a tropical river basin using remote sensing, GIS and analytical hierarchy process (AHP). Groundwater for Sustainable Development,10,Pp 1-11. Doi: https://doi.org/10.1016/j.gsd.2020.100365.
Margat, J., and Gun, J. V. D. (2013). Groundwater around the World: A geographic synopsis (1st ed.). London: CRC Press.
Neisi, M., Bijani, M., Abbasi, E., Mahmoudi, H., and Azadi, H. (2020). Analyzing farmers' drought risk management behavior: Evidence from Iran. Journal of Hydrology, 590(125243), 1-10. Doi: http://dx.doi.org/10.1016/j.jhydrol.2020.125243.
Neuendorf, K. A. ( 2002). Defining content analysis. Content analysis guidebook. Thousand Oaks, CA: Sage.
Sadeghi, A., Bijani, M., and Farhadian, H. (2020). The mediating role of farmers’ time perspective in water resources exploitation behaviour in the eastern area of Lake Urmia, Iran: An environmental-psychological analysis. Water and Environment Journal, 34(S1), 106-120.  Doi: https://doi.org/10.1111/wej.12510.
Samani, S. (2020). Analyzing the groundwater resources sustainability management plan in Iran through comparative studies. Groundwater for Sustainable Development,12, 1-11. Doi: https://doi.org/10.1016/j.gsd.2020.100521.
Sepahvand, F., Gholamrezai, S., and Rahimian, M .(2019). Solutions to enhance the farmers’ participation in water users associations (WUAS) in lorestan province, Iran. The International Journal of Agricultural Management and Development (IJAMAD), 9(3), 261ـ271
Serranoa, M., and Borregoـ Marin, M .(2020).Drivers of innovation in groundwater governance. The links between the social and the ecological systems. Land Use Policy, 91, 1-17, https://doi.org/10.1016/j.landusepol.2019.104368.
Shariatzadeh, M., Bijani, M., Abbasi, A., and Morid, S .(2021). An adaptation capacity model in the face of climate change: A qualitative content analysis. Journal of Arid Environments, 185, (104326) 1-12. Doi:  https://doi.org/10.1016/j.jaridenv.2020.104326.
Shiri, Sh., Bijani, M., Chaharsoughi Amin, H., Noori, H., and Soleymanifard, A. (2011). Effectiveness evaluation of the axial plan of wheat from expert supervisors' view in Ilam Province. World Applied Sciences Journal, 14(11), 1724-1729.
Stone, A., Lanzoni, M., & Smedley, P. (2019). Groundwater Resources: Past, Present and Future. In S. Dadson, D. Garrick, E. Penning-Rowsell, J. Hall, R. Hope, & J. Hughes (Eds.), Water Science, Policy and Management: A Global Challenge , (pp. 29-54), John Wiley & Sons Ltd.