تحلیل رفتار مصرف پایدار آب کشاورزی با بکارگیری مدل تلفیقی عوامل زمینه‎ای و رفتاری (مورد مطالعه شهرستان مینودشت)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه کشاورزی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران.

2 استادیارگروه کشاورزی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران.

3 دانشجوی کارشناسی ارشد گروه کشاورزی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران.

4 استادیار گروه کشاورزی و محیط‌زیست دانشگاه پیام نور، تهران، ایران.

چکیده

برای رسیدن به توسعه پایدار کشاورزی دستیابی به مصرف پایدار آب ضروری است. سازمان ملل، مصرف پایدار آب کشاورزی را به معنای رشد منفی مصرف آب معرفی نموده است. موفقیت در اجرای اقدامات مؤثر مصرف پایدار آب منوط به شناخت مؤلفه های تغییر رفتار و شرایط زمینه‌ای است که کشاورزان در آن به فعالیت کشاورزی مشغول‌ هستند. پژوهش حاضر با هدف تحلیل رفتار مصرف پایدار آب کشاورزی در چارچوب الگوی تلفیقی عوامل رفتاری با زمینه ای به انجام رسید. جامعه آماری کل کشاورزان شهرستان مینودشت بودند که تعداد 2358 نفر بودند. بر اساس فرمول کوکران حجم نمونه 331 نفر تعیین شد که با روش نمونه گیری تصادفی چندمرحله ای افراد انتخاب شدند. اعتبار ظاهری پرسشنامه محقق‌ساخته پژوهش توسط پانلی از متخصصان مورد تأیید قرار گرفت. مقادیر ضریب آلفای کرونباخ برای متغیرهای پرسشنامه بین 0/60 تا 0/98 بدست آمد که بیانگر پایایی قابل قبول است. برای تحلیل داده‎ها از نرم‌افزارهای SPSS22 و Smart PLS2 بهره گرفته شد. نتایج نشان داد که به ترتیب مؤلفه های نگرش، هنجار ذهنی، ریسک، خودتنظیمی و توانایی تعیین کننده های مؤثر بر قصد رفتاری مصرف پایدار آب می باشد؛ این متغیرها به جز توانایی به طور معناداری توسط عامل باور اکولوژیکی آب تحت تأثیر قرار دارند. به عبارتی نتایج بیان‎کننده آن است که دیدگاه و باوری که کشاورزان نسبت به منابع آب دارند می تواند تعیین کننده اصلی تغییرات مؤلفه های روانشناختی باشند و نهایتاً بر آمادگی در رفتار مصرف پایدار آب تأثیرگذار باشند. همچنین، عامل باور اکولوژیکی آب به طور معناداری تحت تأثیر متغیرهای زمینه ‎ای بود.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Analysis of Sustainable Agricultural Water Consumption Behavior Using an Integrated Model of Contextual and Behavioral Factors (A Case Study of Minoodasht County)

نویسندگان [English]

  • F Ejlali 1
  • T Sharghi 2
  • Sh Shoja Falavarjani 3
  • A Alimohamadi 4
1 Associate Professor, Department of Agriculture Payame Noor University, Tehran, Iran.
2 Assistant Professor, Department of Agriculture Payame Noor University, Tehran, Iran.
3 Former M.Sc. Sudent, Department of Agriculture Payame Noor University, Tehran, Iran.
4 Assistant Professor, Department of Agriculture and Natural Resources, Payame Noor University, Tehran, Iran.
چکیده [English]

To achieve sustainable agricultural development, it is necessary to achieve sustainable water consumption. The United Nations has introduced sustainable agricultural water consumption in the sense of negative growth of water consumption. Success in the implementation of effective sustainable water consumption measures depends on knowing the components of behavior change and the background conditions in which farmers are engaged in agricultural activities. The present research was conducted with the aim of analyzing sustainable agricultural water consumption behavior through the framework of the integrated model of behavioral-contextual factors. The statistical population was all the farmers of Minodasht county, whose number was 2358 cases. Based on Cochran's formula, the sample size was estimated to be 331 cases who were selected through a multi-stage random sampling method. The face validity of the researcher-made questionnaire was confirmed by a panel of experts. Cronbach's alpha coefficients ​for the questionnaire variables ranged between 0.60 and 0.98, indicating acceptable reliability. SPSS22 and Smart PLS2 software were employed for data analysis. The results showed that attitude, subjective norm, risk, self-regulation, and ability are the most important determinants of the behavioral intention of sustainable water consumption, respectively. Except ability, all these variables significantly were influenced by the water ecological belief. In other words, the results demonstrate that farmers’ perspectives and beliefs about water resources can be considered the main determinants of changes in psychological components. This ultimately affects the preparedness for the sustainable water consumption behavior. Also, the water ecological belief factor was significantly influenced by contextual variables.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Water ecological belief
  • Sustainable behavior
  • Behavioral factor
  • Contextual factor
  • Sustainable water consumption
  • RANAS model

مراجع

ابدی، ب.، جلالی، م.، و موسوی، س. ب. (1396). تحلیل مسیر رفتار حفاظت منابع آب در بخش کشاورزی و احیای دریاچه ارومیه: مورد مطالعه کشاورزان حوضه جنوبی دریاچه ارومیه.  مجله علوم ترویج و آموزش کشاورزی ایران، دوره 13، شماره 2، صص 268-251.  
آرونسون، ا.، ویلسون، ت.، آکرت، ر.، و ساموئل، س. (2016). روان‎شناسی اجتماعی. ترجمه مجید صفاری‎نیا و پرستو حسن‎زاده. 1397. تهران: نشر ارسباران.
اسدپوریان، ز.، نادری‎مهدیی، ک.، و محمدی، ی. (1400). بررسی راهکارهای مدیریت پایدار منابع آب کشاورزی در استان لرستان.  مجله علوم ترویج و آموزش کشاورزی ایران، دوره 17، شماره، 2، صص 80-63. 
افشاری، س.، قلی‎زاده، ح.، رضائی، ر.، و شعبانعلی‌فمی، ح. (1395). عوامل تأثیرگذار بر به‌کارگیری اقدامات مرتبط با مدیریت پایدار منابع آب در بین کشاورزان شهرستان کمیجان، استان مرکزی. فصلنامه علوم محیطی، دوره 14، شماره، 3، صص 88-73.  
آمارنامه کشاورزی (1396). سازمان جهادکشاورزی استان گلستان. گرگان.
امین‌‎فنک، د.، رضائی، ر.، و زینال‎زاده، ک. (1400). تحلیل وضعیت بحران حوضه آبریز دریاچه ارومیه و ارائه راهکارهایی برای مدیریت پایدار آن: کاربرد مدل .DPSIR مجله علوم ترویج و آموزش کشاورزی ایران، دوره 17، شماره 2، صص 45-29.
بخشی، آ.، خسروی‌پور، ب.، و غنیان، م. (1398) .تحلیل رفتار پایدار آب کشاورزی و شناسایی عامل‎های مؤثر بر آن در بین بهره‎برداران آب زیرزمینی استان خراسان جنوبی. فصلنامه علوم محیطی، دوره 17، شماره، 2، صص 184-169.
پورجمشیدی، ح.، مهدی‌زاده، ح.، غلامرضایی، سعید.، و شیری، ن. (1395). عوامل مؤثر بر گرایش به رفتار مصرف پایدار: مورد مطالعه شهر خرم‌ آباد.  فصلنامه علمی آموزش محیط‌زیست و توسعه پایدار، دوره 4، شماره 4، صص 64-55.
خانی‎فیلستان، ه.، هاشمی‎داران، ح.، و چلاجور، م. (1399). بررسی آثار عوامل اقتصادی و مدیریتی بر پایداری آب در بخش کشاورزی ‌(مطالعۀ موردی: استان تهران). اکوهیدرولوژی، دوره 7، شماره 4، صص 1089-1097.
حسام، م.، و کیانی، ع. (1393). بررسی راندمان آبیاری در مزارع استان گلستان. مجله آبیاری و زهکشی، دوره 8، شماره 2، صص 336-343. 
دلاور، ع.، و اسدی، ر. (1394). کاربرد مدل‎سازی معادلات ساختاری PLS در تبیین اثرات متغیرهای جمعیت‎شناختی بر هوش معنوی با میانجی‎گری بهزیستی ذهنی. فصلنامه اندازه‎گیری تربیتی، دوره ششم، شماره22، صص 39-1.
رحیمی، ف.، یزدان‌پناه، م.، فروزانی، م.، محمدزاده، س.، و بورتن، ر. (1395). بررسی نقش سرمایه اجتماعی بر نیت و رفتار حفاظت از آب کشاورزی در شهرستان الشتر. مجله راهبردهای توسعه روستایی، دوره 3، شماره 2، صص 253-237.
رزم‌آور، ف.، و سواری، م. (1401). سازوکارهای حفاظت از منابع آب کشاورزی در شهرستان دشتستان. محیط‌زیست و توسعه فرابخشی، دوره 7، شماره 75، صص 57-40.
رضایی، ا.، جولایی، ر.، و کرامتزاده، ع. (1399). بررسی اثر سیاست‌های قیمت و سهمیه‌بندی آب کشاورزی بر پایداری منابع آب استان گلستان. مجله پژوهش آب در کشاورزی، دوره 34، شماره 2، صص 285-269.
زلیخایی‌سیار، ل.، نادری‌مهدیی، ک.، و موحدی، ر. (1398). راهکارهای مدیریت پایدار آب کشاورزی (مورد مطالعه‎ استان همدان). مجله پژوهش‌های روستائی، دوره 10، شماره 1، صص 77-64.
سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان گلستان (1397). گزارش اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی شهرستان مینودشت سال 1395. ص 94.
سعدی، ح.، و هدایتی‌نیا، س. (1399). واکاوی دیدگاه‌ها و رفتار کشاورزان نسبت به حفاظت از منابع آب زیرزمینی: مطالعه موردی دهستان بالادربند، استان کرمانشاه. مجله علوم ترویج و آموزش کشاورزی ایران، دوره 16، شماره 2، صص 19-1.
صفا، ل.، و ولی‌نیا، س. (1399). عوامل تأثیرگذار بر رفتارهای حفاظت از منابع آب در بین کشاورزان شهرستان زنجان: کاربرد نظریه انگیزش حفاظت. مجله علوم ترویج و آموزش کشاورزی ایران، دوره 16، شماره 1، صص 150-131.
صفا، ل.، صلاحی‌مقدم، ن.، و گنج‌خانلو، م. (1396). مدل‌یابی رفتار حفاظت زیست‌محیطی روستاییان بر مبنای تئوری ارزش- عقیده- هنجار (مورد مطالعه: شهرستان خدابنده). مجله علوم ترویج و آموزش کشاورزی ایران، دوره 13، شماره 2، صص 108-91.
عباسی‎اسفنجانی، ح. (1396). طراحی الگوی تجاری‎سازی تحقیقات دانشگاهی با روش مدل‎سازی معادلات ساختاری حداقل مربعات جزئی (SEM-PLS). فصلنامه پژوهشنامه بازرگانی، دوره 21، شماره82، صص 65-33.  
کاظمیه، ف.، عیدی، ا.، و ظریفیان، ش. (1400). واکاوی موانع مدیریت پایدار منابع آب کشاورزی از دیدگاه گندمکاران روستاهای شهرستان مراغه. مجله آب و توسعه پایدار، دوره 8، شماره 1، صص 50-41. 
مختاری‌حصاری، آ.، رضائی، ر.، و شعبانعلی فمی، ح. (1399). تحلیل عوامل مؤثر بر رفتار کشاورزان در بکارگیری سامانه آبیاری کم‌فشار در استان آذربایجان شرقی.  مجله علوم ترویج و آموزش کشاورزی ایران، دوره 16، شماره 2، صص 143-125.
ملارضاقصاب، ف.، عبدشاهی، ع.، و مرزبان، ا. (1399). تعیین بهره‌وری فیزیکی و اقتصادی آب کشاورزی: مطالعه‌ی موردی شهرستان دزفول.  فصلنامه علمی- پژوهشی تحقیقات اقتصاد کشاورزی، دوره 12، شماره 47، صص 72-49.
نظری، ب. (1398). تحلیل شکاف بهره‌وری و برنامه‌ریزی بهبود بهره‌وری آب کشاورزی با رویکرد توانمندسازی کشاورزان و پایداری در آبخوان‌ها (مطالعه موردی: دشت قزوین. مجله آب و توسعه پایدار، دوره 6، شماره 3، صص 50-41.
ولی‌نیا، س.، و صفا، ل. (1400). بسط اخلاقی نظریه رفتار برنامه‌ریزی شده برای پیش‌بینی قصد کشاورزان در انجام اقدامات حفاظت از منابع آب در شهرستان زنجان. تحقیقات اقتصاد و توسعه کشاورزی ایران، دوره 52، شماره 1، صص 107-125.
 
Ajzen, I., and Fishbein, M. (1980). Understanding attitudes and predicting social behavior. NJ: Prentice-Hall, Englewood Cliffs.
Ashraf, S., Nazemi, A., and AghaKouchak, A. (2021). Anthropogenic drought dominates groundwater depletion in Iran. Scientific Reports, 11, 9135. Doi: https://doi.org/10.1038/s41598-021-88522-y.
Bayard, B., and Jolly, C. (2007). Environmental behavior structure and socio -economic conditions of hillside farmers: A multiple – group  structural equation modeling  approach. Ecological Economic, 62, 433-440.
Bonsard, J., and Schroder, M. (2021). The sustainable use of natural resources: The governance challenge. Available at: <https://www.iisd.org/articles/deep-dive/sustainable-use-natural-resources-governance-challenge>.
Çakır Yıldırım, B., and Karaarslan Semiz, G. (2019). Future teachers’ sustainable water consumption behavior: A test of the value-belief-norm theory. Sustainability, 11, 1558. Doi: https://doi.org/10.3390/su11061558.
Callejas Moncaleano, D. C., Pande, S., and Rietveld, L. (2021). Water use efficiency: A review of contextual and behavioral factors. Frontiers in Water, 3,1-13. Doi: 10.3389/frwa.2021.685650.
Chartzoulakis, K., and Bertaki, M. (2015). Sustainable water management in agriculture under climate change. Agriculture and Agricultural Science Procedia 4, 88–98. Available at: <https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S2210784315000741/pdf?md5=59f7cf39ea957ee1cd133570ea6d436a&pid=1-s2.0-S2210784315000741-main.pdf>.
Chen, O., Guan, F., Yousong, H., Wu, T., Liu, l., Sheng, J., and Chen, J. (2020). The relationship between belief and prosocial behavior. Current Psychology, 41, 4341-4349. Doi: 10.1007/s12144-020-00943-6.
Cheng, M., Wang, H., Fan, J., Zhang, S., and Zhang, F. (2021). Water productivity and seed cotton yield in response to deficit irrigation: A global meta-analysis. Agricultural Water Management, 255, 107027.
Contzen, N., and Mosler, H. J. (2012). The risks, attitudes, norms, abilities, and self-regulation (RANAS) approach to systematic behavior change. Dübendorf, Switzerland: Eawag, Swiss Federal Institute of Aquatic Science and Technology.
Contzen, N., and Mosler, H. J. (2015). The RANAS approach to systematic behavior change. Methodological fact sheets 1-6. Dübendorf, Switzerland: Eawag: Swiss Federal Institute of Aquatic Science and Technology.
Dessart, F. J., Barreiro-Hurlé, J., and Bavel, R. V. (2019). Behavioural factors affecting the adoption of sustainable farming practices: a policy-oriented review. European Review of Agricultural Economics, 46(3), 417–471, Doi: https://doi.org/10.1093/erae/jbz019.
Dreibelbis, R., Winch, P., Leontsini, E., Hulland, K. R., Ram, P. K., Unicomb, L., Luby, S.P. (2013). The integrated behavioural model for water, sanitation, and hygiene: A systematic review of behavioural models and a framework for designing and evaluating. BMC Public Health, 13, 1015. Doi: 10.1186/1471-2458-13-1015.
European Union, (2020). Sustainable use of water in agriculture. Available at: <https:/ /www.eca. europa . e u/lists/ecadocuments/ap20_06/ap_water_in_agriculture_en.pdf>.
FAO. (2020). The state of food and agriculture, overcoming water challenges in agriculture. Available at: <https://doi.org/10.4060/cb1447en>.
FAO IWMI. (2019). Towards a new generation of policies and investments in agricultural water in the Arab region: Fertile Ground for innovation, PP. 140. Food & Agriculture Org. Available at: <https://www.fao.org/neareast/news/view/en/c/1204415/>.
FAOSTAT. (2022). Food and agriculture data. Available at: <https://www.fao.org/faostat/en/#compare>.
Feizabadi, Y., and Gorji, E.M. (2018). Analysis of effective factors on agricultural water management in Iran. Journal of Water and Land Development, 38, 35–41. DOI: 10.2478/jwld-2018-0040.
Gruère, G., Ashley, C., and Cadilhon, J. (2018). Reforming water policies in agriculture: Lessons from past reforms. Paris: OECD Publishing.
Hatch, N. R., Daniel, D., and Pande, S. (2022). Behavioral and socio-economic factors controlling irrigation adoption in Maharashtra, India, Hydrological Sciences Journal, 67(6), 847-85 7. Doi: 1 0 . 1 0 8 0/   02626667.2022.2058877.
Henseler, J., and Sarstedt, M. (2013). Goodness-of-fit indices for partial least squares path modeling. Computational Statistics, 28(2), 565-580.
Jafari Shalamzari, M., and Zhang, W. (2018). Assessing water scarcity using the water poverty index (WPI) in Golestan Province of Iran. Water, 10(8), 1079. Doi: https://doi.org/10.3390/w10081079.
Kang, J., Grable, K., Hustvedt, G., and Ahn, M. (2017). Sustainable water consumption: The perspective of Hispanic consumers. Journal of Environmental Psychology, 50,  94–103. Doi: http s :// do i. org /10 .10 16/j.jenvp.2017.02.005.
Keshavarz, M., Karimi, E., and Vanclay, F. (2013) The social experience of drought in rural Iran. Land Use Policy, 30(1), 120-129.
Klessens, T. M. A., Daniel, D., Jiang, Y., Breukelen, Boris M. V., Scholten, L., and Pande, S. (2022). Public willingness to conserve groundwater in Vietnamese Mekong Delta: Combining water resources, socio-environmental, and psychological factors. Journal of Water Resources Planning and Management, 148(3), 1-32.
Laubenstein, H. (2021). Opportunities for investments in agricultural water to contribute to a green and resilient recovery and mobilise commercial finance Paper presented at the 7th roundtable on financing agricultural water, sustainable use of water for agriculture. January, 27-28th, Virtual Meeting, FAO and OECD. available at: <https://www.oecd.org/water/Background-paper-Day2-RT-on-Financing-Agricultural-Water.pdf>.
Lilje, J., Kessely, H., and Mosler, H. J. (2015). Factors determining water treatment behavior for the prevention of cholera in Chad. The American Journal of Tropical Medicine and Hygiene, 93(1), 57–65. Doi: https://doi.org/10.4269/ajtmh.14-0613.
Michel, D. (2017). Iran’s impending water crisis. In D. Reed (Eds.), Water, Security and U.S. Foreign policy , PP. 168- 188. Routledge.
Mosler, H. J. (2012). A systematic approach to behavior change interventions for the water and sanitation sector in developing countries: A conceptual model, a review, and a guideline, International Journal of Environmental Health Research, 22(5), 431-449. Doi:10.1080/09603123.2011.650156.
Rosegrant, M. W., Sulser, T. B., Mason-D’Croz, D., Cenacchi, N., Nin-Pratt, A., Dunston, S., Zhu, T., Ringler, C., Wiebe, K., Robinson, S., Willenbockel, D., Xie, H., Kwon, H. Y., Johnson, T., Thomas, T. S., Wimmer, F., Schaldach, R., Nelson, G. C., and Willaarts, B. (2017). Quantitative foresight modeling to inform the CGIAR research portfolio. Washington DC: International Food Policy Research Institute (IFPRI).
Salimi, A. H., Noori, A., Bonakdari, H., Masoompour Samakosh, J., Sharifi, E., Hassanvand, M., Gharabaghi, B., and Agharazi, M. (2020). Exploring the role of advertising types on improving the water consumption behavior: An application of integrated Fuzzy AHP and Fuzzy VIKOR method. Sustainability, 12, 1232. Doi: https://doi.org/10.3390/su12031232.
Samian, M., Mahdei, K., Saadi, H., Balali, H., and Movahedi, R. (2015a). Factors affecting the sustainable management of agricultural water. International Journal of Agricultural Management and Development, 4(4), 297-307.
Samian, M., Mahdei. N., Karim Naderi, M., Saadi, H., and Movahedi, R. (2015b). Identifying factors affecting optimal management of agricultural water. Journal of the Saudi Society of Agricultural Sciences Science, 14(1), 11-18. Doi: https://doi.org/10.1016/j.jssas.2014.01.001.
Shahi, A. (2019) Drought: The Achilles heel of the Islamic Republic of Iran. Asian Affairs, 50(1), 18-39, Doi: 10.1080/03068374.2019.1567100.
USAID, (2019). Applying social and behavior change to climate change adaptation. Available at: <https://www.climatelinks.org/resources/applying-social-and-behavior-change-climate-change-adaptation-literature-review>.
Wang, P., Liu, Q., and Qi, Y. (2014). Factors influencing sustainable consumption behaviors: A survey of the rural residents in China. Journal of Cleaner Production, 63, 152-165. Doi: http://dx.doi .org/10.1016/j.jclepro.2013.05.007.
Yang, X., Pu, Y., Weng, S., Hou, M., and Wang, Z. (2022). Review of agricultural water-saving policies and measures in recent years – a case study of Jiangsu Province, China. Water Supply. 22(4), 3951. Doi: 10.2166/ws.2022.026
علوم ترویج و آموزش کشاورزی ایران
دوره 18، شماره 1
شهریور 1401
صفحه 21-47

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار