شناسایی عوامل مؤثر برافزایش تاب‌آوری کشاورزان دشت سیستان در مواجهه با خشکسالی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری گروه ترویج و آموزش کشاورزی، دانشکده کشاورزی، واحد گرمسار، دانشگاه آزاد اسلامی، گرمسار، ایران.

2 دانشیار گروه ترویج و آموزش کشاورزی، دانشکده کشاورزی، واحد گرمسار، دانشگاه آزاد اسلامی، گرمسار، ایران.

3 دانشیار گروه کشاورزی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران.

چکیده

بخش کشاورزی نقش بسزایی در تأمین امنیت غذایی دارد اما وقوع مخاطرات طبیعی همچون خشکسالی در مناطق آسیب‌پذیر، تأمین پایدار غذا را با چالشی اساسی مواجه ساخته است. پیش‌بینی‌ها نیز نشانگر افزایش شدت و گسترده خشکسالی در مناطق خشک و نیمه‌خشک ایران است. از این رو، افزایش تاب‌آوری کشاورزان در برابر خشکسالی‌های کنونی و آتی ضروری است. این امر، نیازمند شناخت جامع و اصولی عوامل اثرگذار بر تاب‌آوری بهره‌برداران نظام کشاورزی است. این پژوهش کیفی با هدف شناسایی عوامل مؤثر بر تاب‌آوری کشاورزان دشت سیستان در مواجهه با خشکسالی انجام گردید. داده‌های مورد نیاز از طریق نمونه‌گیری هدفمند و انجام مصاحبه‌‎های عمیق و نیمه‌ساختار یافته با پانل متخصصان و نیز مشاهده و یادداشت‌های میدانی گردآوری گردید. سپس با بهره‌گیری از نظریه بنیانی، نسبت به شناسایی عوامل علّی (تغییر اقلیم، کاهش منابع آب و کاهش کیفیت خاک)، زمینه‌ای (دانش و آگاهی، روان‌شناختی، اجتماعی-فرهنگی، فناوری اطلاعات و ارتباطات و اکولوژیک) و مداخله‌گر (اقتصادی، نهادی و آموزشی-ترویجی) تأثیرگذار بر تاب‌آوری کشاورزان در مواجهه با خشکسالی مبادرت گردید. از سوی دیگر، راهبردها (مدیریت فنی-زراعی، مدیریت منابع آب، اقتصادی-معیشتی و قانونی-زیربنایی) و پیامدهای افزایش تاب‌آوری کشاورزان در برابر خشکسالی نیز مورد واکاوی قرار گرفتند. با توجه به یافته‌های پژوهش، توصیه‌هایی برای ارتقای تاب‌آوری در شرایط خشکسالی ارائه گردیده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Drivers of Farmers’ Resilience to Drought: A Case of Sistan Plain

نویسندگان [English]

  • Z Khakifirouz 1
  • M Niknami 2
  • M Keshavarz 3
  • M. S Sabouri 2
1 Ph.D. Student, Department of Agricultural Extension and Education, College of Agriculture, Garmsar Branch, Islamic Azad University, Garmsar, Iran.
2 Associate Professor at Department of Agricultural Extension and Education, College of Agriculture, Garmsar Branch, Islamic Azad University, Garmsar, Iran.
3 Associate Professor at Department of Agricultural, Payame Noor University, Tehran, Iran.
چکیده [English]

The agriculture sector plays a critical role in ensuring food security. However, the incidence of natural hazards such as drought has threatened the sustainable supply of foods in some vulnerable areas. Also, it is projected that the intensity and extent of droughts will increase in arid and semi-arid regions of Iran. Therefore, enhancing the resilience of farmers to current and future droughts is imperative. This requires a comprehensive and fundamental recognition of the factors affecting the resilience of agricultural producers. Present qualitative research was conducted with the aim of investigating the drivers of farmers’ resilience to drought in the Sistan plain. In this respect, a purposeful sampling method was employed and the required data was gathered through in-depth and semi-structured interviews with a panel of experts, as well as observation and field notes. Using the grounded theory approach, the causal conditions (climate change, water depletion, and soil degradation), contextual conditions (knowledge and awareness, psychological, socio-cultural, information and communication technology, and ecological factors), and intervening conditions (economic, institutional, and extension and education) were identified. Also, adaptation strategies (technical-agricultural management, water resource management, financial-livelihood, and legal-infrastructural factors) and consequences were investigated. In the end, some recommendations and policy implications were provided to enhance the resilience of farm families against drought.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Livelihood
  • Natural hazards
  • Resilience
  • Sistan plain
  • Water scarcity

مراجع

اشتراوس، ا.، کوربین، ج. (1394). اصول روش تحقیق کیفی: نظریه مبنایی، رویه‌ها و شیوه‌ها. ترجمه: بیوک محمدی، چاپ  سوم. تهران: انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
اعتمادی، ه.، شریفی‌کیا، م،. صمدی، س.ز.، اسماعیلی‌ساری، ع.، و دانه‌کار، ا. (1394). شبیه‌سازی تغییرات اقلیمی آینده در منطقه جاسک و تأثیر آن بر جنگل‌های حرا. فصلنامه جغرافیا و توسعه، شماره 41، صص 104-87.
افتخاری، ع.، موسوی، س. م.، پور طاهری، م.، و فرج زاده اصل، م. (1393(. تحلیل نقش تنوع معیشتی در تاب‌آوری خانوارهای
روستایی در شرایط خشکسالی مطالعۀ موردی: مناطق در معرض خشکسالی استان اصفهان. فصلنامه پژوهش‌های                                           روستایی. دوره 5، شماره 3، صص 639-662.
اکبریان رونیزی، س. ر.، و رمضان زاده ‌لسبویی، م. (1398). تحلیل تاب‌آوری کشاورزان در برابر خشکسالی با تأکید بر عوامل
اقتصادی و سرمایه اجتماعی در نواحی روستایی موردمطالعه: دهستان رونیز، شهرستان استهبان. فصلنامه پژوهش‌های روستائی. دوره 10، شماره 3، صص243-233.
رمضان‌زاده لسبوئی، م. (1393). ساختارهای اجتماعی- اقتصادی تاب‌آوری ساکنان نواحی روستایی در برابر بلایای طبیعی با تأکید بر سیلاب) حوضه چشمه کیله تنکابن و سردآبرود کلاردشت. رساله دکتری، دانشکده جغرافیا. دانشگاه تهران.
رمضانی، م.، شرفی، ل.، و زرافشانی، ک. (1396). سنجش آسیب‌پذیری خشکسالی کشاورزان گندم‌کار در شهرستان اصفهان. مجله پژوهش‌های ترویج و آموزش کشاورزی، دوره 10، شماره 1، صص 16-1.
زیاری، ک.، ابراهیمی پور، م.، پور‌جعفر، م.، و صالحی، ا. (1398). تبیین راهبردهای افزایش تاب‌آوری کالبدی در برابر مخاطرات طبیعی مطالعه موردی: رودخانه چشمه کیله شهر تنکابن، فصلنامه شهر پایدار، دوره 3، شماره 1، صص 105-89.
سر‌گلزهی، ش. (1400). آمایش دشت سیستان (توسعه کشاورزی). مشهد: انتشارات چشم انداز قطب.
صبوری، س. م.، حسنی جناب، و.، ساکت، ع.، و بشیر حسینی، ا. )1391). مخاطر‌شناسی تحلیلی استان سیستان و بلوچستان. دومین کنفرانس ملی مدیریت بحران، تهران، 30 خرداد، صص14-1.
کرسول، ج.، و ویکی، پ. (1390). روش‌های تحقیق تلفیقی. تهران: انتشارات ثامن الحجج.
کریمی، ح.، و عطائی، پ. (1400). پیامدهای به‌کارگیری استراتژی‌های سازگاری کشاورزان سیستان در مقابله با خشکسالی: تاب‌آوری و زیست‌محیطی. مجله علوم ترویج و آموزش کشاورزی ایران. دوره 17، شماره 2، صص 164-149.
کیخا، ز.، بذرافشان، ج.، قنیری، س.، و کیخا، ع. (1398). تحلیل میزان تاب‌آوری اجتماعات روستایی سیستان در برابر مخاطرات محیطی. مجله مخاطرات طبیعی، دوره 23، شماره9، صص 18-1.
مرکز آمار ایران. (1399). سالنامه آماری1399-1395 استان سیستان و بلوچستان، فصل دوم- سرزمین و آب و هوا. قابل‌دسترسی در آدرس اینترنتی:
https://nnt.sci.org.ir/sites/Apps/yearbook/Lists/year_book_req/Item/newifs.aspx>>
مرکز آمار ایران، (1398)، سالنامه آماری 1398-1396 استان سیستان و بلوچستان، فصل پنجم– کشاورزی، جنگلداری و شیلات. قابل ‌دسترس در آدرس اینترنتی:
https://nnt.sci.org.ir/sites/Apps/yearbook/Lists/year_book_req/Item/newifs.aspx>>
مرکز بررسی استراتژیک ریاست جمهوری. (1396). ظرفیت‌های استان سیستان و بلوچستان. قابل ‌دسترس در آدرس اینترنتی:
    <https://www.css.ir/fa/content/112623/%D8%B8%D8%B1%D9%81%DB%8C%D8%AA%E2%80%8C>         
ملایی، ف.، حسینی، س. م.، حجازی, س. ی.، و پیش‌بین، س. ا. (1400). شناسایی راهکارهای سازگاری کشاورزان با تغییر اقلیم برای بهره‌برداری پایدار از منابع آب بخش کشاورزی در خراسان جنوبی. فصلنامه علوم ترویج و آموزش کشاورزی ایران، دوره 17، صص 117-105.
موسوی، س.، و نیک‌نامی، م. (1400). تبیین سیاست‌های پیشران مدیریت خشکسالی: موردمطالعه استان تهران، فصلنامه علمی مطالعات راهبردهای سیاست‌گذاری عمومی، دوره 11، شماره40، صص 153-133.
نقوی حسینی، س. ع. (1388). شناسایی عوامل مؤثر بر سرمایه اجتماعی و تصویرسازمانی ناجا. پایان‌‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده مدیریت دانشگاه تهران.
نوری، م.، و نوری پور، م. (1398). راهبردهای مواجهه کشاورزان شهرستان مهر استان فارس با خشکسالی: از ادراک تا عمل.
مجله علوم ترویج و آموزش کشاورزی ایران، دوره 15، شماره 1، صص 87-71.
 
Adger, W. N. (2000(. Social and ecological resilience: Are they related? Progress in Human Geography, 24(3), 347-364.
Anabestani, A., Javanshiri, M., Mahmoudi, H., and Darban, R. (2018). Spatial analysis of villagers’ resilience against environmental hazards (A case study of central district of Faruj County). Journal of Spatial Analysis Environmental Hazards, 5(1), 17-38.
Arouri, M., Nguyen, C., and Youssef, A. (2015). Natural disasters, household welfare, and resilience: Evidence from rural Vietnam. World Development, 70, 59-77. DOi: 10.1016/j.worlddev.2014.12.017.
Batica. J., and Gourbesrille, P. (2015). Flood resilience index-methodology and application. 11th International Conference on Hydroinformatics HIC, August, NewYork City, USA.
Beikmohammadi, H., and Noori, H. (2008).Droughts effects between 39-1977 on Sistan rural economics and strategies to cope with. Geographics and Development Journal, 40, 119-197.
Busse, H., Jogo, W., Fofanah, M., Tesfay, H., Hadush, M., Kiflom, E., and Schulz, S. (2017). Participatory assessment of factors influencing nutrition and livelihoods in rural ethiopia: Implications for measuring impacts of multisector nutrition programs. Food and Nutrition Bulletin, 38(4), 468–484. Doi: 10.1177/0379572117703265.
Choobchian, S., Mahmoodi Momtaz, A., and Farhadian, H. (2019). Factors affecting farmers' perception and adaptation behavior in response to climate change in Hamedan province, Iran. Journal of Agricultural Science and Technology, 22(4), 905-917.
D’Errico, M., Garbero, A., and Constas, M. (2016). Quantitative analyses for resilience measurement: Guidance for constructing variables and exploring relationships among variables. Resilience Measurement Technical Working Group. 7, Rome, Italy. Available at: <http://www.fsincop.net/fileadmin/user_upload/fsin/docs/resources/FSIN_TechnicalSeries_7.pdf>.
Fang, Y., Pedroni, N., and Zio, E. (2016). Resilience-based component importance measures for critical infrastructure network systems. IEEE Transactions on Reliability, 65(2), 502-512. Doi: 10.1109/TR.2016.2521761.
FAO. (2017). The impact of disasters and crises on agriculture and food security. Available at: .
Haile, D., Seyoum, A., and Azmeraw, A. (2021). Does building the resilience of rural households reduce multidimensional poverty? Analysis of panel data in Ethiopia. Scientific African, 12(3), 1-19. Doi: 10.1016/j.sciaf.2021.e00788.
Hazran, Z., Man, N., and Nolila, M. (2017). The post-flood impacts on farmers, agricultural sector and food security in Kelantan. International Journal of Academic Research in Business and Social Sciences, 7(9), 175-184.
Javadinejad, S., Dara, R., and Jafary, F. (2020). Potential impact of climate change on temperature and humidity related human health effects during extreme condition. Safety in Extreme Environments, 2(2), 189-195.
Joseph, J. K., Anand, D., Prajeesh, P., Zacharias, A., Varghese, A. G., and Pradeepkumar, A.P. (2020). Community resilience mechanism in an unexpected extreme weather event: An analysis of the Kerala floods of 2018, India. International Journal of Disaster Risk Reduction, 49(18), 1-7.
Karami, E., Tahmasebi, T., and Keshavarz, M. (2020). Agricultural land use change under climate variability and change: Drivers and impacts. Journal of Arid Environments, 180, 104-120. Doi: 10.1016/j.jaridenv.2020.104202
Keshavarz, M., and Soltani moqadas, R. (2020(. Assessing rural households’ resilience and adaptation strategies to climate variability and change. Journal of Arid Environments, 184(4), 1-8.
Kvale, S. (1996). Interviews: An introduction to qualitative research interviewing. American Journal of Evahuation, 19, 267–270.
Lindsey, M., Andrew, H., Nevil, Q., and Paul, Q. (2018)."‘Learning for resilience’: Developing community capital through flood action groups in urban flood risk settings with lower social capital", International Journal of Disaster Risk Reduction, 27, 329-342.
Liu, Z., and Liu, L. (2017). Characteristics and driving factors of rural livelihood transition in the east coastal region of China: A case study of suburban Shanghai. Journal of Rural Studies, 43, 145–158. Doi: 10.1016/j.jrurstud.2015.12.008.
Maltou, R., and Bahta, Y. (2019). Factors influencing the resilience of smallholder livestock farmers to agricultural drought in South Africa. Implication for Adaptive Capabilities, 11(1), 1-7.
Murendo, C., Kairezi, G., and Mazvimavi, K. (2020). Resilience capacities and household nutrition in the presence of shocks. evidence from malawi. World Development Perspectives, 20(3), 100-141.
Onyekuru, N. A., and Marchant, R. (2016). Assessing the economic impact of climate change on forest resource use in Nigeria: A ricardian approach. Agricultural and Forest Meteorology, 220(15), 10-20.
Peng, W., Zheng, H., Robinson, B., Li, C., and Wang, F. (2017).Household livelihood strategy choices, impact factors,and environmental consequences in miyun reservoir watershed. China. Sustainability, 9(2), 175. Doi: 10.3390/su9020175.
Schiappacasse. P., and Müller, B. (2018). One fits all? Resilience as a multipurpose concept in regional and environmental development. Raumforschung und Raumordnung- Spatial Research and Planning, 76(1), 51-64.
United Nation. (2005). Report of the world conference on disaster reduction, Kobe, Hyogo, Japan, 18 – 22 January. United Nation. New York.
Wamalwa, I., Mburu, B., and Mang’uriu, D. (2016). Agro climate and weather information dissemination and its influence on adoption of climate smart practices among small scale farmers of Kisii country. Kenya, 10(6), 14-23.
Wei, R. (2020). Research on urban resilience evaluation model and its application in China. Open Journal of Social Sciences, 8(3), 407-416.
Wilhit, A. (2017). Drought management and policy: Changing the paradigm from crisis to risk management. European Water, 60(25), 181-187.
علوم ترویج و آموزش کشاورزی ایران
دوره 18، شماره 1
شهریور 1401
صفحه 161-179

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار