آسیب‌پذیری ساختاری و سازگاری موقعیتی خانوارهای کشاورز با تغییر اقلیم: واکاوی تجربی استان زنجان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه کشاورزی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران.

2 استادیار گروه کشاورزی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران.

چکیده

وابستگی فزاینده به منابع پایه تولید موجب آسیب‌پذیری خانوارهای روستایی نسبت به تغییر اقلیم گردیده است. برای تسکین اثرات تغییر اقلیم و پایدارسازی معیشت روستایی، سازگاری با این پدیده ضروری است. این پژوهش پیمایشی با هدف بررسی میزان آسیب‌پذیری و سازگاری موقعیتی خانوارهای کشاورز استان زنجان در شرایط تغییر اقلیم و نیز شناسایی عوامل زمینه‌ساز آسیب‌پذیری و سازگاری آنان انجام شده است. داده‌ها از طریق پرسشنامه و با بهره‌گیری از روش نمونه‌گیری طبقه‌ای چندمرحله‌ای (304=n) گردآوری شدند. بر اساس یافته‌های پژوهش، خانوارهای کشاورز از نظر میزان آسیب‌پذیری از تغییر اقلیم به سه گروه دارای آسیب‌پذیری کم، متوسط و زیاد قابل تقسیم می‌باشند. در این میان، 87/5 درصد از خانوارها، آسیب‌پذیری‌ در سطح متوسط یا شدید را تجربه نموده‌اند. محدودیت‌های اکولوژیک، اقتصادی و منطقه‌ای، پارادوکس بهره‌وری-آسیب‌پذیری، کاهش سرمایه انسانی و به مخاطره افتادن سلامت، آسیب‌پذیری خانوارها را تشدید نموده است. هرچند خانوارهای کشاورز، مجموعه‌ای از راهبردهای انطباقی، مقابله‌ای و پیشگیرانه را بکار گرفته‌اند اما بهره‌گیری خانوارهای دارای آسیب‌پذیری زیاد از راهبردهای انطباقی و پیشگیرانه کمتر بوده است. از سوی دیگر، سازگاری موقعیتی با تغییر اقلیم از سوی بسیاری از کشاورزان مورد غفلت واقع شده اما خودکارآمدی درک‌شده، میزان تحصیلات، اندازه خانوار، اثربخشی سازگاری درک‌شده، هزینه سازگاری درک‌شده و احتمال تغییر اقلیم درک‌شده بر سازگاری با تغییر اقلیم تأثیر داشته‌اند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Structural Vulnerability and Situated Adaptation of Farm Families to Climate Change: An Empirical Investigation of Zanjan Province

نویسندگان [English]

  • M Keshavarz 1
  • R Karami 2
1 Associate professor, Department of Agriculture, Payame Noor University, Tehran, Iran.
2 Assistant professor, Department of Agriculture, Payame Noor University, Tehran, Iran.
چکیده [English]

The heavy reliance of rural households on basic natural resources has increased their vulnerability to climate change. To mitigate the climate change impacts and enhance rural livelihoods' sustainability, adaptation to this phenomenon is imperative. A survey research was conducted to investigate the vulnerability and adaptation of farm families to climate change to identify major determinants of their adaptation and vulnerability to climate change in Zanjan Province. The data was collected through a questionnaire, and a multi-stage stratified random sampling method was used to select the samples (n = 304). The findings revealed low, moderate, and high levels of vulnerability to climate change. However, 87.5% of farm families were differentiated as the moderately or highly vulnerable to climate change. Factors including ecological, economic and regional constraints, the productivity-vulnerability paradox, the reduction of human capital, and health risks have intensified the vulnerability of farm families to climate change. Further, farm families have adopted a combination of preventive, absorptive, and adaptive strategies. However, preventive and adaptive strategies were less practiced by highly vulnerable farm families. While situated adaptation has been ignored by the majority of farm families, perceived self-efficacy, education, household size, perceived adaptation efficacy, perceived adaptation costs, and perceived climate change probability were the main determinants of adaptation to climate change.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Vulnerability
  • Adaptation
  • Economic-environmental constraints
  • The Model of Private Proactive Adaptation to Climate Change (MPPACC)
  • Household’s livelihoods

مراجع

آزادی، ی.، یزدان‌پناه، م.، فروزانی، م.، و محمودی، ح. (1396). ارزیابی رفتار سازگاری گندمکاران دیم شهرستان کرمانشاه در رویارویی با تغییر‌پذیری‌های آب و هوایی: کاربرد نظریه انگیزه حفاظت. مجله کشاورزی بوم‌شناختی، دوره 17، شماره 2، صص 106-94.
انصاری، ث.، مساح بوانی، ع.، و باقری، ع. (1397). ارزیابی راهکارهای سازگاری با تغییر اقلیم بر اساس نشانگرهای اجتماعی، اقتصادی و زیست محیطی امنیت آبی. مجله تحقیقات منابع آب ایران،  دوره 14، شماره 5، صص 253-237.  
پاکمهر، ص.، یزدان‌پناه، م.، و برادران، م. (1400). تبیین رفتار کشاورزان در رویارویی با مسئله کم‌آبی. مجله جامعه‌شناسی کاربردی، دوره 83، شماره 3، صص 154-135.
جمشیدی، ا.، اسدی، ع.، و کلانتری، خ. (1396). سازوکارهای سازگاری با تغییر اقلیم کشاورزان خرده‌پای استان همدان. مجله علوم ترویج و آموزش کشاورزی ایران، جلد 13، شماره 2 صص 130-109.
سلیمانی، م.، رحیمی، د.، و یزدان‌پناه، ح. (1400). راهبردهای سازگاری با تغییرات اقلیم در بخش کشاورزی (شهرستان رستم). مجله مخاطرات محیط طبیعی، شماره 29، صص 32-19.
شرفی‌پور، ل.، و احمدوند، م. (1398). تعیین‌کننده‌های رفتار حفاظت از آب گندم‌کاران شهرستان ارزوئیه با استفاده از تئوری انگیزش حفاظت. مجله مهندسی آبیاری و آب ایران، شماره 38، صص 278-261.
صفا، ل.، و ولی‌نیا، س. (1399). عوامل تأثیرگذار بر رفتارهای حفاظت از منابع آب در بین کشاورزان شهرستان زنجان: کاربرد نظریه انگیزش حفاظت. مجله علوم ترویج و آموزش کشاورزی ایران،  جلد 16، شماره 1، صص 150-131.
عبدالله‌‎زاده، غ.، اژدرپور، ع.، و شریف‌زاده، م. ش. (1396). بررسی ادراک روستاییان نسبت به تغییرات اقلیمی و راهبردهای سازگاری در شهرستان زابل. مجله جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی، دوره 68، شماره 4،  صص 106-85.
غنیان، م.، قوچانی، ا. م.، و محمدزاده، ل. (1400). بررسی عوامل مؤثر بر سازگاری و نیت کشاورزان در مقابل تغییرات اقلیمی در شهرستان مرودشت: تلفیق نظریه‌های انگیزش حفاظت و ارزش‌های فرهنگی. مجله جغرافیا و برنامه‌ریزی، شماره 77، صص 203-185.
مرکز آمار ایران. (1400). سالنامه آماری استان زنجان. قابل دسترسی در آدرس اینترنتی: <http://www.amar.org.ir>. 
مهتابی، ق.، فاضلی فرد، م. ح.، و مجنونی، ا. (1392). طبقه‌بندی اقلیمی استان زنجان. نخستین کنفرانس ملی آب و هواشناسی، 31 اردیبهشت 1392، کرمان، ایران.
 
Ajzen, I. (1985). From intentions to actions: A theory of planned behavior. In Kuhl, P.D.J., and Beckmann, D.J. (Eds.), Action Control, SSSP Springer Series in Social Psychology. Springer, Berlin, Heidelberg, PP. 11-39.
Alam, G. M. M., Alam, K., Mushtaq, S., and Filho, W. L. (2018). How do climate change and associated hazards impact on the resilience of riparian rural communities in Bangladesh? Policy implications for livelihood development. Environmental Science and Policy, 84, 7-18, https://doi.org/10.1016/j.envsci.2018.02.012.
Arbuckle, J. G., Morton, L. W., and Hobbs, J. (2015). Understanding farmer perspectives on climate change adaptation and mitigation: The roles of trust in sources of climate information, climate change beliefs, and perceived risk. Environment and Behavior, 47, 205-234.
Arunrat, N., Wang, C., Pumijumnong, N., Sereenonchai, S., and Cai, W. (2017). Farmers’ intention and decision to adapt to climate change: A case study in the Yom and Nan basins, Phichit province of Thailand. Journal of Cleaner Production, 143, 672-685.
Bryan, E., Deressa, T. T., Gbetibouo, G. A., and Ringler, C. (2009). Adaptation to climate change in Ethiopia and South Africa: Options and constraints. Environmental Science & Policy, 12(4), 413-426.
Burnham, M., and Ma, Z. (2017). Climate change adaptation: Factors influencing Chinese smallholder farmers perceived self-efficacy and adaptation intent. Regional Environmental Change, 17, 171-186.
Ensor, J. E., Wennström, P., Bhatterai, A., Nightingale, A. J., Eriksen, S., and Sillmann, J. (2019). Asking the right questions in adaptation research and practice: Seeing beyond climate impacts in rural Nepal. Environmental Science & Policy, 94, 227-236.
Fedele, G., Donatti, C. I., Harvey, C. A., Hannah, L., and Hole, D. G. (2019). Transformative adaptation to climate change for sustainable social-ecological systems. Environmental Science & Policy, 101, 116-125.
Fishbein, M., and Ajzen, I. (1975). Belief, attitude, intention, and behavior: An introduction to theory and research. Boston: Addison-Wesley, Reading.
Ghazali, S., Zibaei, M., and Keshavarz, M. (2022). The effectiveness of livelihood management strategies in mitigating drought impacts and improving livability of pastoralist households. International Journal of Disaster Risk Reduction, 77, 103063.
Grothmann, T., and Patt. A. (2005) Adaptive capacity and human cognition: the process of individual adaptation to climate change. Global Environmental Change, 15, 199-213.
Hailegiorgis, A., Crooks, A., and Cioffi-Revilla, C. (2018). An agent-based model of rural households’ adaptation to climate change. Journal of Artificial Societies and Social Simulation, 21(4), 1-25, https://doi.org/10.18564/jasss.3812.
Karimi, V., Karami, E., and Keshavarz, M. (2018a). Climate change and agriculture: Impacts and adaptive responses in Iran. Journal of Integrative Agriculture, 17(1), 1-15.
Karimi, V., Karami, E., and Keshavarz, M. (2018b). Vulnerability and adaptation of Iranian livestock producers to climate variability and change. Rangeland Ecology Management, 71(2), 175-184.
Karimi, V., Karami, E., Karami, S., and Keshavarz, M. (2020). Adaptation to climate change through agricultural paradigm shift. Environment, Development and Sustainability, https://doi.org/10.1007/s10668-020-00825-8.
Keshavarz, M., and Soltani Moqadas, R. (2021). Assessing rural households’ resilience and adaptation strategies to climate variability and change. Journal of Arid Environments, 184, 104323, 1-8, https://doi.org/10.1016/j.jaridenv.2020.104323. 
Keshavarz, M., Karami, E., and Vanclay, F. (2013). Social experience of drought in rural Iran. Land Use Policy, 30(1), 120-129.
Keshavarz, M., Karami, E., and Zibaie, M. (2014). Adaptation of Iranian farmers to climate variability and change. Regional Environmental Change, 14(3), 1163-1174.
Maleki, T., Koohestani, H., and Keshavarz, M. (2022). Can climate-smart agriculture mitigate the Urmia Lake tragedy in its eastern basin? Agricultural Water Management, 260, 107256, 1-14, https://doi.org/10.1016/j.agwat.2021.107256.
McLeod, L. J., Hine, D. W., Please, P. M., and Driver, A.B. (2015). Applying behavioral theories to invasive animal management: Towards an integrated framework. Journal of Environmental Management, 161, 63-71.
Mitter, H., Larcher, M., Schönhart, M., Stöttinger, M., and Schmid, E. (2019). Exploring farmers’ climate change perceptions and adaptation intentions: Empirical evidence from Austria. Environmental management, 63(6), 804-821.
Nazari, B., Liaghat, A., Akbari, M. R., and Keshavarz, M. (2018). Irrigation water management in Iran: Strategic planning for improving water use efficiency. Agricultural Water Management, 208, 7-18.
Niles, M. T., Brown, M., and Dynes, R. (2016). Farmer’s intended and actual adoption of climate change mitigation and adaptation strategies. Climatic Change, 135, 277-295.
Quealy, H. M., and Yates, J. S. (2021). Situated adaptation: Tackling the production of vulnerability through transformative action in Sri Lanka’s Dry Zone. Global Environmental Change, 71, 102374, 1-10, https://doi.org/10.1016/j.gloenvcha.2021.102374.  
Ribot, J. (2013). Vulnerability does not just fall from the sky: Toward multi-scale pro-poor climate policy. Handbook of Climate Change and Human Security, 164-172.
Roesch-McNally, G. E., Arbuckle, J. G., and Tyndall, J. C. (2017). What would farmers do? Adaptation intentions under a Corn Belt climate change scenario. Agriculture and Hum Values, 34, 333-346.
Rogers, R.W., and Prentice-Dunn, S. (1997). Protection motivation theory. In: Gochman, D. S. (Ed.), Handbook of Health Behaviour Research I: Personal and Social Determinants. PP. 113-132, New York: Plenum Press.
Sanderson, M. R., and Curtis, A. L. (2016). Culture, climate change and farm-level groundwater management: An Australian case study. Journal of Hydrology, 536, 284-292.
Scheaffer, R. L., Mendenhall, W., Ott, R. L., and Gerow, K. G. (2012). Elementary survey sampling. 7th ed. USA, Boston, MA, USA: Cengage Learning.
Sharafi, L., Zarafshani, K., Keshavarz, M., Azadi, H., and Van Passel, S. (2020). Drought risk assessment: Towards drought early warning system and sustainable environment in western Iran. Ecological Indicators, 114, 106276, 1-12. https://doi.org/10.1016/j.ecolind.2020.106276.
Singh, S. (2020). Farmers’ perception of climate change and adaptation decisions: A micro-level evidence from Bundelkhand Region, India. Ecological Indicators, 116, 106475, 1-13, https://doi.org/10.1016/j.ecolind.2020.106475.
Stern, P. C. (2000). New environmental theories: Toward a coherent theory of environmentally significant behavior. Journal of Social Issues, 56, 407-424.
Tahmasebi, T., Karami, E., and Keshavarz, M. (2020). Agricultural land use change under climate variability and change: Drivers and impacts. Journal of Arid Environments, 180, 104202, 1-14, https://doi.org/10.1016/j.jaridenv.2020.104202.
Tozzi, A. (2021). Reimagining climate-informed development: From “matters of fact” to “matters of care”. The Geographical Journal, 187(2), 155-166.
Turunen, M. T., Rasmus, S., Bavay, M., Ruosteenoja, K,. and Heiskanen, J. (2016). Coping with difficult weather and snow conditions: Reindeer herders’ views on climate change impacts and coping strategies. Climate Risk Management, 11, 15-36.
van Valkengoed, A. M., and Steg, L. (2019). Meta-analyses of factors motivating climate change adaptation behaviour. Nature Climate Change, 9(2), 158-163.
Woods, B. A., Nielsen, H. Ø, Pedersen, A. B., and Kristofersson, D. (2017). Farmers’ perceptions of climate change and their likely responses in Danish agriculture. Land Use Policy, 65, 109-120.
Zarei, Z., Karami, E., and Keshavarz, M. (2020). Co-production of knowledge and adaptation to water scarcity in developing countries. Journal of Environmental Management, 262, 110283, 1-12, https://doi.org/10.1016/j.jenvman.2020.110283.
علوم ترویج و آموزش کشاورزی ایران
دوره 18، شماره 2
اسفند 1401
صفحه 123-143

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار