نظریه مسئولیت مداری انسان: رهیافت اخلاقی در کشاورزی و محیط‌زیست

نویسنده

استاد بخش ترویج و آموزش کشاورزی دانشگاه شیراز

چکیده

حفظ و توسعه کشاورزی و منابع طبیعی به سازه‌های چندی از جمله معنوی و نرم‌افزاری بستگی دارد. از سازه‌های عمده نرم‌افزاری می‌توان به اخلاق کشاورزی و زیست‌محیطی اشاره داشت. در ارزیابی اخلاقی رفتار‏، برنامه‌ها و اقدامات در بخش کشاورزی نظریه‌های متنوعی مطرح شده که رایج‌ترین آن‌ها از بعد قابلیت مراوده و بهره‌برداری بین کاربران عبارتند از: نظریه پیامد گرایی (فایده باوری)، فضیلت گرایی و   حق- تکلیف گرایی. با توجه به فراوانی آموزه‌های اسلامی در زمینه‌های اخلاق زیست‌محیطی و کشاورزی، ضرورت تدوین تعریفی از نظریه‌ای بومی احساس شد و در این راستا این پژوهش طراحی و اجرا گردید. با واکاوی منابع علمی و نظرات علمای اسلامی و اندیشمندان و با توجه به مؤلفه‌های یک نظریه اخلاقی زیست‌محیطی، نظریه اخلاق کشاورزی «مسئولیت مداری انسان» تبیین شد. برای انجام پژوهش از روش‌شناسی مطالعات تطبیقی، تحقیقات اسنادی و فن دلفی استفاده گردید. آزمودنی‌های تحقیق در سه دور اجرای فن دلفی متخصصین الهیات و اخلاق - آشنا با مفاهیم اخلاق زیست‌محیطی- و اساتید منابع طبیعی و ترویج کشاورزی آشنا با مبانی اخلاقی را شامل شدند. از نتایج به دست آمده می‌توان به تنظیم فهرستی با 40 معیار برای ارزیابی نظریه‌های اخلاق کشاورزی و زیست‌محیطی نام برد. این تحقیق نشان داد که هر یک از نظریه‌های مذکور از توانمندی خاصی برخوردارند ولی در برخی از ابعاد ضعیف بوده و یا بی‌نظر هستند، لکن در مقایسه با سایر نظریه‌ها، نظریه "مسئولیت مداری انسان" در اکثر سنجه‌ها از امتیاز بالایی برخورداراست. مقایسه آماری بین چهار نظریه نشان داد که نظریه مسئولیت مداری انسان با اختلاف معنی‌داری از سه نظریه دیگر برای ارزیابی رفتارها نسبت به کشاورزی و محیط‌زیست کاراتر است. بر اساس یافته‌ها توصیه می‌شود از نظریه مسئولیت مداری انسان در تهیه پیوست فرهنگی برنامه‌های توسعه کشاورزی و زیست‌محیطی، در پرورش بعد اخلاقی کارشناسان و برنامه ریزان و حتی در محاکم قضایی و داوری استفاده گردد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Human Liability Theory: Ethical Approach towards Agriculture and Environment

نویسنده [English]

  • Gholam Hossein Zamani
چکیده [English]

Preserving and developing agriculture and natural resources depend on a number of factors, including agricultural and environmental ethics. In evaluating ethical behavior, programs, and initiatives in the agricultural sector, various theories have been proposed of them the following three theories for their ability to communicate and applicability among users have been the most recognized: Utilitarianism, Virtue theory, and the theory of Right task-oriented. According to Islamic teachings and ethical recommendations towards natural resources and agriculture a need for developing a definition of a culturally based theory, was felt and in this regard, this study was designed. The Islamic scholars and thinkers’ viewpoints as well as scientific resources and ideas were reviewed, and based on the findings an ethical theory: “Human Liability towards Agriculture" was defined. The research methodologies were: comparative studies, archival research, and the Delphi technique. The participants in the three-round Delphi implementation were theologists and ethics experts as well as some agriculture faculty members familiar with the concepts of environmental ethics and moral principles. The results set up a list of 40 criteria to assess the environmental moral theories mentioned. The study also showed that each of the aforementioned theories of special abilities, but in other aspects of weak or no opinion, but the theory of “human liability” in most measures, enjoys a high rating. Statistical comparison between the four orbital theories shows that Human Liability Theory is the most significantly powerful to assess ethical behaviors toward agriculture and the environment. Based on the findings, it is recommended that the orbital theory of human liability to be used in the preparation of cultural attachment projects for agricultural development and environmental programs, and by experts and planners in the development of moral and judicial courts.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Agricultural and Environmental Ethical Theories
  • Utilitarianism
  • virtue
  • and Right-Task Oriented
  • Anthropocentric
  • Human Liabilities
اقدامی، ا. (1386). اخلاق زیستی در فرهنگ ایرانیان. فصلنامه علمی- ترویجی کشاورزی پایدار، سال چهارم، شماره 1، صص 45 -35.
بیدهندی، م.، کرباسی زاده، ع.، و شیراوند، م. (1392). بررسی و نقد نظریات اخلاق زیست محیطی با استفاده از قاعده بسیط الحقیقه. فصلنامه علمی پژوهشی پژوهش نامۀ اخلاق، سال 6، شماره 22، صص 118-101.
پیری، ع. (1391) . حکمت متعالیه و فلسفه اخلاق محیط زیست. مجموعه مقالات همایش اخلاق سهروردی، زنجان، 3 آبان، صص
توحیدی نیا، ا. (1383). اخلاق، اقتصاد و محیط زیست. مجله جستارهای اقتصادی. شماره 2، ص 176-157.
جوادی آملی، ع. (1386). اسلام ومحیط زیست. قم: مرکز نشر اسراء.
جوادی، م. 1387. انسان محوری در اخلاق زیست محیطی با تأکید برنگرش اسلامی. فصلنامه علمی پژوهشی علوم انسانی مقالات و بررسی ها، شماره 90، ص 66-47.
حسین زکی، ن. (1384). فلسفه اخلاق. مجله فرهنگ جهاد، سال 11، شماره 42-41، صص 129.
حق شناس، م.، و ذاکری، س. م. ح. (1387). جستجوی مفاهیم اخلاق زیست محیطی در آموزه های اسلامی. فصلنامه اخلاق در علوم رفتاری، سال 3، شماره های 1و2، صص 30-23.
دائره المعارف تشیع. (1369). اخلاق. سازمان دائره المعارف تشیع ، تهران: انتشارات مؤسسه تحقیقات و نشر معارف اهل بیت (ع)، جلد دوم.
راغب اصفهانی، ح. م. (1416 ه ق). مفردات الفاظ قرآن. ج1.  دمشق: نشردارالقلم.
زمانی، غ. (1391). الگوی هدایتی انسان – رها . جزوه درسی آموزش کشاورزی پیشرفته، رشته ترویج دانشگاه شیراز.
شبستری، م. (1385). گلشن راز.  تهران: انتشارات نگاه.
شفیعی سروستانی، ا. (1380). در مسیر تکامل. مجله موعود جوان، شماره16، صص22-20.
طباطبائی، س. م. ح. (1374). ترجمه تفسیر المیزان. ترجمه سید محمدباقر موسوی همدانی، قم: انتشارات دفتر انتشارات اسلامی حوزه علمیه، جلد 17، چاپ پنجم، صص 76-73.
عابدی سروستانی، ا. (1393). اخلاق زیست محیطی مروجان کشاورزی. فصلنامه اخلاق در علوم رفتاری، سال 9. شماره 3، صص 9-1.
فتحعلی، م. (1390) نظریۀ اخلاق زیست محیطی اسلام با تأکید بر آرای استاد مصباح یزدی. مجله معرفت اخلاقی، سال 2، شماره 3، ص 122-97.
فهیمی، ع.، و مشهدی، ع. (1388). ارزش ذاتی و ارزش ابزاری در فلسفه محیط زیست (از رویکردهای فلسفی تا راهبردهای حقوقی). فصلنامه پژوهش های فلسفی کلامی، دانشگاه قم، سال 11، شماره 1، صص 216-195.
کارلز- هامار، د. (بی تا). کتاب راهنما درباره حقوق حیوانات. ترجمه محمد مسعودپور. صص 1- 35.
کاوند، ع. (1388). بررسی مفهوم خلیفه اللهی انسان در آیه خلافت (البقره 30). پژوهشنامه علوم و معارف قرآن کریم، شماره5. صص 103-83.
کلوپ دات کام. (1390). عمران و آبادانی از نظر قرآن کریم را توضیح دهید. قابل دسترسی در آدرس اینترنتی:                     <www.  cloob.com/timeline/answer-135487-270619>        
گنسلر، ه. ج. (1392). درآمدی برفلسفه اخلاق. ترجمه حمیده بحرینی. تهران: نشر آسمان خیال، ص 350.
مرکز جهانی اطلاع رسانی آل البیت. (بی تا) منظور از امانت الهی که برعهده انسان گذاشته شده چیست؟ قابل دسترسی در آدرس اینترنتی:                                                                   Quran.al-shia.org/fa/id/26/6/96.htm> >
مصباح یزدی، م. ت. (1388) . اخلاق در قران (مشکات) .قم: انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره).
مطهری ، م. (1387). . فلسفه اخلاق. تهران: انتشارات صدرا.
مظاهری. (1389). تخریب طبیعت. محیط زیست خیانت در امانت الهی است. قابل دسترسی در آدرس اینترنتی                       < isna.ir/fa/news/8912-12652>
منصوری، خ. (1394). عمران و آبادانی، مأموریت بشری. قابل دسترسی در آدرس اینترنتی          <www.samamos.com/?p= 5280>
نصر، س.ح. (1391). دین و نظم طبیعت. ترجمه انشاالله رحمتی، تهران: نشر نی.
نوری، غ. ع. (1389). نظریه ی جدید در مورد امانت الهی. قابل دسترسی در آدرس اینترنتی <www.askdin.com/thread5227.htm>
 
Appelgren, B. (2004). Water and ethics – water in agriculture. UNESCO Publication.
Christensen, C. M., Carlile, P., and Sundahl, D. M. (2015). The Process of theory building. Available at: <www.fee. austral.eduar>.
Kenmore, P., Stannard, C., and Thompson, B.P. (2004). The ethics of sustainable agricultural intensification. FAO Ethics Series 3.
May, C. R., Mair, F., Finch, T., MacFarlane, A., Dowrick, C., Treweek, S., and Murray, E. (2009). Development of a theory of implementation and integration: Normalization process theory. Implementation Science4(1), 29.
Parsons, G. M., and Johnson, B. B. (2001). Does teaching ethics make a difference? A preliminary study using an outcomes assessment process. NACTA Journal, 45,51-7.                                                                     
Snelgar, R. S. (2006). Egoistic, altruistic, and biospheric environmental concerns: Measurement and structure. Journal of Environmental Psychology, 2(26), 87-99.
Warner, R. D., and Decosse, D. (2009). Thinking ethically about the environment. Markkula Center for Applied Ethics. Available at:< www.SCU.edu/ethics/Practicing/focusareas/environmental-ethics>.