سازه ‏های مؤثر بر رفتار حفاظت خاک کشاورزان استان آذربایجان غربی: ‌کاربرد رویکرد فرهنگی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش آموخته کارشناسی ارشد، گروه ترویج و آموزش کشاورزی دانشگاه تربیت مدرس

2 استاد گروه ترویج و آموزش کشاورزی دانشگاه تربیت مدرس

3 استادیار گروه ترویج و آموزش کشاورزی دانشگاه تربیت مدرس

چکیده

خاک منبع مهم کشاورزی میباشد؛ اما مدیریت نادرست، بی‎‌توجهی و بهره‌برداری بی‌رویه، این منبع آسیب‌پذیر را به‌سوی نابودی سوق دادهاست. آمارها حاکی از آن است که 94 درصد از زمین‏های ایران در حال تخریب هستند و ایران در رتبه دوم جهان از نظر میزان فرسایش خاک قرار دارد. در این راستا، مطالعات نشان داده است که جهت جلوگیری از تخریب خاک باید رفتار حفاظت خاک کشاورزان را بهبود بخشید. هدف از این پژوهش تعیین سازه‏های فرهنگی مؤثر بر رفتار حفاظت خاک کشاورزان استان آذربایجان غربی بود. پژوهش حاضر از نوع توصیفی- همبستگی است که با استفاده از فن پیمایش انجام شد. جامعه‏ی آماری پژوهش کشاورزان استان آذربایجان غربی (N=221940) بود که بر اساس جدول کرجسی و مورگان، حجم نمونه 384 نفر انتخاب گردید.برای انتخاب نمونه‌ها از روش نمونهگیری تصادفی طبقهای با انتساب متناسب استفاده شد. ابزار جمع‏آوری داده‏ها پرسشنامه‏ای بود که برای تعیین روایی آن از پانل متخصصان استفاده گردید. همچنین به منظور سنجش پایایی ابزار پژوهش از ضریب آلفای کرونباخ استفاده شد. یافته ‏های حاصل از تحلیل همبستگی نشان داد که متغیرهای دانش، نگرش، ارزشها، آموزههای دینی، هنجارها و سوگیریهای فرهنگی با متغیر وابسته‏ ی پژوهش رابطه‏ی معنی ‏داری دارند. افزون بر این، نتایج تحلیل مسیر نشان داد که سه متغیر دانش، نگرش و سوگیریهای فرهنگی (سلسله‌مراتبی و مساوات‌طلبی) تأثیر بیشتری بر رفتار حفاظت خاک کشاورزان داشتند. در این میان، متغیر دانش نسبت به حفاظت از خاک دارای بیشترین تأثیر بر رفتار حفاظت از خاک بود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Factors Affecting Framers’ Soil Conservation Behavior in West Azerbaijan Province: A Cultural Approach

نویسندگان [English]

  • Reza Seifi 1
  • Mohammad Chizari 2
  • Enayat Abbasi 3
1 Former M.Sc. Student, Department of Agricultural Extension and Education College of Agriculture, Tarbiat Modares University (T.M.U.)
2 Professor, Department of Agricultural Extension and Education College of Agriculture, Tarbiat Modares University (T.M.U.),
3 Assistant Professor, Department of Agricultural Extension and Education College of Agriculture, Tarbiat Modares University (T.M.U.)
چکیده [English]

Soil is an important resource in agriculture, but inappropriate management and utilization has contributed toward degradation of this vulnerable resource. Statistical reports indicated 94 percent of the lands are being dagradation in Iran. Iran is in the second rank in the world in terms of soil erosion. In this regardpreventing the soil degradation, requaires improvement in the farmers’ soil conservation behavior. The Purpose of this study was to investigat cultural factors affecting farmers’ soil conservation behavior in West Azerbaijan province. This research used survey method to collect data. Statistical population included farmers of West Azerbaijan (N=221940). Using Krejcie and Morgan’s Table, 383 person were selected as sample. Stratified random sampling method was used to select farmers. The data collection tool was a questionnaire, which, its validity was determined by a panel of experts. Also, to assess the reliability of the questionnaire’s scales, Cronbach's alpha coefficient was calcualetd. The results of correlation analysis showed that age, education, knowledge, attitudes, values, religious beliefs, norms and cultural biases have a significant relationship with the dependent variable (soil conservation behavior). Moreover, the results of path analysis showed that three variables of knowledge, attitudes and cultural biases (Egalitarian and Hierarchist) have more significant effect on the soil conservation behavior. Knowledge of the soil conservation has the most direct effect on the soil conservation behavior. Finally, based on the research results, some practical recommendation is presented.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Soil Conservation
  • Enviromnmental Behavior
  • Cultural Biass
  • farmers
  • West Azerbaijan
آمارنامه کشاورزی ایران. (1393). استان آذربایجان غربی، مرکز فناوری اطلاعات و ارتباطات معاونت برنامه‌ریزی و اقتصادی، وزارت جهاد کشاورزی.
اسماعیلی، ر.، قلانی، ن.، و جلالی، م. (1393). همزیستی فرهنگی در فرآیند جهانی شدن و تقویت فرهنگ ملی قومی جوامع. مجله مطالعات فرهنگ ـ ارتباطات، دوره 15 ، شماره25، صص 169ـ 149.
بابائی، م. (1387). نقش دانشگاه در مهندسی فرهنگی کشور. فصلنامه دانشگاه اسلامی، دوره 12، شماره 2، صص 69ـ 44.
بیات، ن.، رستگار، ا.، و عزیزی، ف. (1390). حفاظت محیط زیست و مدیریت منابع خاک روستایی در ایران. فصلنامه برنامه‌ریزی منطقه‌ای، دوره 1، شماره2، صص 78ـ 63.
پاکدل، س.، ابراهیمی، م.، و ارسطو، ا. (1393). شناخت فرهنگ سازمانی براساس مدل دنیسون: مورد مطالعه مجتمع کارخانجات آرد شیراز و دادلی. مجله مدیریت فرهنگ سازمانی، دوره 12، شماره 4، صص 761ـ741.
تقدیسی، ا.، و بسحاق، م. (1389). چالش‌های کشاورزی و تأثیر آن بر جمعیت روستایی با تأکید بر تغییرات سطح زیر کشت (مطالعه موردی: دهستان سیلاخور شرقی - شهرستان ازنا). مجله پژوهشهای روستایی، دوره 1، شماره 2، صص 161-137.
تقیلو، ع.ا.، و عبداللهی، ع. (1392). توسعه کشاورزی با تأکید بر مناسبات شهر و روستا مطالعه موردی استان آذربایجان غربی. فصلنامه اقتصاد فضا و توسعه روستایی، دوره 2، شماره 1، صص 50ـ29.
حجازی، ی.، و اسحاقی، ر. (1393). تبیین رفتار زیستمحیطی روستاییان استانهای غرب کشور بر اساس مدل رفتار برنامه‏ریزی شده. مجله تحقیقات اقتصاد و توسعه کشاورزی ایران، دوره 45، شماره 2، صص 267ـ257.
حقیقتیان، م. (1393). تحلیلی بر رفتار زیست‌محیطی شهروندان اصفهان و عوامل مؤثر بر آن. فصلنامه مطالعات و پژوهشهای شهری و منطقه‌ای، دوره 6، شماره 23،  صص 144ـ133.
حیدری ساربان، و. (1392). تحلیل عوامل مؤثر بر مهارت کشاورزان در مدیریت خاک زراعی: مطالعه موردی استان اردبیل. مجله پژوهش‌های روستایی، دوره 4، شماره 1، صص 218ـ189.
راحمی، ش.، و طاهری، م. (1383). آموزش رکن اساسی ارتقای فرهنگ محیط زیست. فصلنامه آموزش مهندسی ایران، دوره 6، شماره 24، صص 115ـ26.
رسولی، م. (1393). الگوی ساختاری رابطه ارزش‌های فرهنگی و باورهای شناختی با میزان استفاده از اینترنت بین دانشجویان دوره کارشناسی دانشگاه علامه طباطبایی. فصلنامه مطالعات فرهنگ ـ ارتباطات، دوره 15، شماره 28، صص 106ـ 77.
رضائی مقدم، ک.، کرمی، ع. (1385). ترویج کشاورزی، فقر و کشاورزی پایدار: کاربرد تحلیل مسیر. مجله علوم ترویج و آموزش کشاورزی ایران،  دوره 2، شماره 1، صص 72-55.
سازمان جهاد کشاورزی استان آذربایجان غربی (1393). آمار و اطلاعات کشاورزان. منتشر نشده.
شاهرودی، ع.ا.، و چیذری، م. (1387). عوامل تأثیرگذار بر دانش، نگرش و مهارت چغندرکاران نسبت به شیوه‌های مدیریت پایدار خاک زراعی: مطالعه موردی استان خراسان رضوی. مجله علوم و صنایع کشاورزی (ویژه اقتصاد و توسعه کشاورزی)، دوره 22، شماره 1، صص 49ـ35.
شاهنوشی، م.، و عبدالهی، ع. ا. (1386).  تحلیلی بر فرهنگ زیست محیطی مردم اصفهان و برخی از عوامل مؤثر بر آن. مجله پژوهشی علوم انسانی دانشگاه اصفهان، دوره 2، شماره 23، صص 34ـ15.
شیری، ن. ا.، هاشمی، س.م.، میرک زاده، ع.ا.، و اسحاقی، س. ر. (1392). عوامل مؤثر بر به‌کارگیری عملیات حفاظت خاک ازسوی کشاورزان استان ایلام. مجله تحقیقات اقتصاد و توسعه کشاورزی ایران، دوره 44، شماره 2، صص 308-297.
صالحی، ص.، و امام‌قلی، ل. (1391). سرمایه فرهنگی و نگرش‌ و رفتارهای زیست‌محیطی: مطالعه موردی استان کردستان.
فصلنامه مطالعات فرهنگی و ارتباطات، دوره 8، شماره 28، صص 121ـ91.
عابدی سروستانی، ا.، شاه ولی، م.، و محقق داماد، م. (1386). ماهیت و دادگاه‌های اخلاق زیست‌محیطی با تأکید بر دیدگاه‌ اسلامی. فصلنامه اخلاق در علوم و فناوری، دوره 2، شماره 2، صص 72-59.
عرب‎خدری، م. (1393). مروری بر عوامل مؤثر بر فرسایش آبی در ایران. نشریه مدیریت اراضی، دوره 2، شماره 2، صص 124ـ 115.
علوی زاده، ف.، ناصری، ک.، گلکاریان، ع.، و طویلی، ع. (1393). بررسی نقش پوسته‌های بیولوژیک خزه‌ها در حفاظت از خاک سطحی در مقابل فرسایش آبی: مطالعه‏ی موردی: مراتع اطراف سد طرق در استان خراسان رضوی. نشریه مرتع و آبخیزداری، مجله منابع طبیعی ایران، دوره36، شماره 1، صص 92ـ 83.
غزانی، ع.، و بیژنی، م . (1395). کاربرد نگرش‏های ارزشی زیست‌محیطی در تحلیل رفتار زیست ‌محیط گرایانه کشاورزان به منظور حفاظت از خاک مورد مطالعه: کشاورزان شالیکار بخش مرکزی شهرستان ساری. مجله تحقیقات اقتصاد و توسعه کشاورزی ایران، دوره 47، شماره 2، صص 91-81.
فاضلی، م.، و جعفر صالحی، س. (1392). شکاف نگرش، دانش و رفتار زیست‌محیطی گردشگران. فصلنامه علمی- پژوهشی مطالعات مدیریت گردشگری، دوره 7، شماره 22، صص 161ـ137.
فعلی، س.، عثمانپور، م.، و میرزایی، آ. (1392). تأثیر خدمات ترویجی بر دانش استفاده از تکنولوژی فناوری‌های حفاظت خاک به وسیله کشاورزان شهرستان مریوان. مجله پژوهش‌های ترویج و آموزش کشاورزی، دوره 6، شماره 1، 58ـ 47.
قادر زاده، ا. (1393). مطالعه پیمایشی عوامل فرهنگی - اجتماعی مرتبط با هویت ملی نوجوانان. فصلنامه علوم اجتماعی، دوره 66، 200 ـ 165.
کرانی، ز.، شیری، ن. ا.، و صالحی، ل. (1393). نگرش کشاورزان استان کرمانشاه به عملیات حفاظت خاک. مجله تحقیقات اقتصاد و توسعه کشاورزی ایران، دوره 45، شمارهصص 154ـ 143.
گلباف، ع. (1394). ملزومات حفاظت از خاک. ماهنامه دام و کشت و صنعت، دوره 181، صص 39-30.
مرکز آمار ایران (1392). فرسایش خاک در ایران. قابل دسترسی در آدرس اینترنتی: < <https://www.amar.org.ir/english
معروفی، ا.، رحیمی سوره، ص.، و رضایی، ا. (1393). مدیرت بهینه منابع آب و خاک کشاورزی با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی GIS. مجله غذا، دام، کشاورزی (غدک)، دوره 85، صص 37ـ32.
منتی زاده، م.، و زمانی، غ. ح. (1391). تدوین مدل رفتار زیست‌محیطی زارعان شهرستان شیراز. مجله علوم ترویج و آموزش کشاورزی ایران، دوره 8، شماره 2، صص 74ـ63.
موسوی، م.، و رحیمی, م. (1394).  تبیین نقش شهرهای کوچک در توسعه‏ی منطقه‌ای استان آذربایجان غربی؛(مطالعه‏ی موردی: شهرهای 50–25 هزار نفر). مجله جغرافیا و مطالعات محیطی. دوره 4، شماره 13، صص 36-21.‎
مومنی چلکی، د.، دشتی، ق.، حیاتی، ب.، رضایی، ا.، و محمد‌رضایی، ر. (1389). عوامل مؤثر بر پذیرش اقدام‌های غیرمکانیکی حفاظت خاک در بین زارعین دیمکار مطالعه موردی: شهرستان ایذه. مجله دانش کشاورزی و تولید پایدار، دوره 2، شماره 202، 101- 90.
نصیری، م.، نجفی نژاد، ع.، دریجانی،ع.، و سعدالدین، ا. (1391). شناسایی و مقایسه ویژگی‎های اقتصادی ـ اجتماعی مؤثر بر اجرای عملیات تراس‌بندی در چارک‎های درآمدی کشاورزان. مجله تحقیقات اقتصاد و توسعه کشاورزی ایران، دوره 43، شماره 4، صص 540 - 531.
نوراله نوری وندی، آ.، آجیلی، ع.ا.، چیذری، م.، و بیژنی، م. (1390). مقایسه الگوی پذیرش فناوری‌های حفاظت خاک در استان خوزستان. مجله علوم ترویج و آموزش کشاورزی ایران، دوره 7، شماره 2، صص 33ـ 21.
نوری، س. ه.، جمشیدی، ع.، جمشیدی، م.، هدایتی مقدم، ز.، و فتحی، ع. (1393). بررسی عوامل مؤثر بر پذیرش اقدامات حفاظتی خاک، گامی در جهت توسعه‏ی پایدار کشاورزی:مطالعه‏ی موردی: شهرستان شیروان و چرداول. تحقیقات اقتصاد و توسعه کشاورزی ایران، دوره 45، شماره 1، صص 205ـ 195.
یزدان پناه، م.، حیاتی، د.، و زمانی، غ. (1390). کاربرد تئوری فرهنگی در واکاوی نگرش و فعالیت‌های حفاظت از منابع آب: مورد مطالعه کارکنان سازمان جهاد کشاورزی استان بوشهر. مجله علوم ترویج و آموزش کشاورزی ایران، دوره 7، شماره 2، صص18ـ 1.
 
Barr, S. (2007). Factors influencing environmental attitudes and behaviors A UK case study of household waste management. Environment and Behavior, 39(4), 435-473.
Brenot, J., Bonnefous, S., and Marris, C. (1998). Testing the cultural theory of risk in France. Risk Analysis, 18(6), 729-739.
Dolnicar, S., Hurlimann, A., and Grün, B. (2012). Water conservation behavior in Australia. Journal of Environmental Management, 105, 44-52.
Hatcher, T. (2004). Environmental ethics as an alternative for evaluation theory in for-profit business contexts. Evaluation and Program Planning, 27(3), 357-363.
Kaiser, F.G., Hübner, G., and Bogner, FX. (2005). Contrasting the theory of planned behavior with the value‐belief‐norm model in explaining conservation behavior1. Journal of Applied Social Psychology, 35(10), 2150-2170.
Kalantari, K., Fami, H.S., Asadi, A., and Mohammadi, H.M. (2007). Investigating factors affecting environmental behavior of urban residents: A case study in Tehran city-Iran. American Journal of Environmental Sciences, 3(2), 67-74.
Klöckner, C.A. (2013). A comprehensive model of the psychology of environmental behaviour—A meta-analysis. Global Environmental Change, 23(5), 1028-1038.
Krejcie, R.V., and Morgan, D.W. (1970). Determining sample size for research activities. Educational and Psyhoogical Measurmnet, 30, 607-6610.
Leyva, J.C., Martínez, J. F., and Roa, M. G. (2007). Analysis of the adoption of soil conservation practices in olive groves: The case of mountainous areas in southern Spain. Spanish Journal of Agricultural Research, 5(3), 249-258.
Li, x.G., and Wei, x. (2011). Soil erosion analysis of human influence on the controlled basin system of Check dams in small watersheds of the Loess Plateau, China. Expert Systems with Applications, 38(4), 4228ـ4233.
Marris, C., Langford, I. H., and O'Riordan, T. (1998). A quantitative test of the cultural theory of risk perceptions: Comparison with the psychometric paradigm. Risk analysis, 18(5), 635-647.
Matsumoto, D., and Juang, L. (2012). Culture and psychology. Wadsworth: Cengage Learning in Belmont, CA .
Nordlund, A. M., and Garvill, J. (2003). Effect of values, beliefs and personal norms on willingness to reduce car-use. Journal of Environmental Psychology, 23, 339-347.
Posthumus, H., Gardebroek, C., and Ruben, R. (2010). From participation to adoption: comparing the effectiveness of soil conservation programs in the Peruvian Andes. Land Economics 86(4), 645-667.
Prager, K., and Posthumus, H. (2010). Socio-economic factors influencing farmers’ adoption of soil conservation practices in Europe. In: Ted L. Napier (Editor). Human Dimensions of Soil and Water Conservation, Nova Science Publisher, Inc.
Rippl, S. (2002). Cultural theory and risk perception: a proposal for a better measurement. Journal of risk research5(2), 147-165.
Sattler, C., and U.J. Nagel UJ. 2010. Factors affecting farmers’ acceptance of conservation measures – A case study from north-eastern Germany. Land Use Policy, 27(1), 70-77.
Steg, L., Bolderdijk, J.W., Keizer, K., and Perlaviciute, G. (2014). An integrated framework for encouraging pro- environmental behaviour: The role of values, situational factors and goals. Journal of Environmental Psychology, 38, 104-115.
Stern, P.C. (2000). New environmental theories: toward a coherent theory of environmentally significant behavior. Journal of Social Issues, 56 (3), 407-424.
Thompson, M., Ellis, R., and Wildavsky, A. (1990). Cultural theory. Washington DC: Westview Press.
Van der Werff, E., Steg, L., and Keizer, K. (2013). It is a moral issue: The relationship between environmental self-identity, obligation-based intrinsic motivation and pro-environmental behaviour. Global Environmental Change, 23(5), 1258-1265.
Wauters, E., Bielders, C., Poesen, J., Govers, G. and Mathijs, E. (2010). Adoption of soil conservation practices in Belgium: An examination of the theory of planned behaviour in the agri-environmental domain. Land Use Policy, 27(1), 86–94.
Willy, D. K., and Holm- Müller, K. (2013). Social influence and collective action effects on farm level soil conservation effort in rural Kenya. Ecological Economics, 90, 94ـ103.
Yazdanpanah, M., Hayati, D., Hochrainer-Stigler, S., and Zamani, G.H. (2014). Understanding farmers' intention and behavior regarding water conservation in the MiddleEast and North Africa: A case study in Iran. Journal of Environmental Management, 135, 63-72.