کاربرد روش‌های ادغام در تعیین سطوح توسعه‏ یافتگی روستایی (مورد مطالعه ‏ی دهستان‌های شهرستان ایرانشهر)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار ترویج و آموزش کشاورزی، دانشگاه کشاورزی و منابع طبیعی رامین خوزستان

2 دانش‌آموخته کارشناسی ارشد توسعه روستایی، گروه ترویج و آموزش کشاورزی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی خوزستان

3 دانشیار ترویج و آموزش کشاورزی، گروه ترویج و آموزش کشاورزی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی خوزستان

4 دانشیار اقتصاد کشاورزی، گروه ترویج و آموزش کشاورزی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی خوزستان

چکیده

شناخت نابرابری­ ها در چارچوب محدوده‌های جغرافیایی مختلف و سیاست‌گذاری در جهت رفع و کاهش آن‌ها از وظایف اساسی متولیان توسعه­ مناطق به شمار می­ آید. سطح‌بندی بر اساس شاخص‌های توسعه، روشی برای سنجش توسعه مناطق است که اختلاف مکانی، فضایی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی مناطق را نشان می‌دهد و وضعیت هر یک از مناطق را نسبت به یکدیگر از نظر سطح توسعه مشخص می‌کند.این پژوهش با هدف تعیین سطوح توسعه‌یافتگی و مقایسه کارایی ترکیبی از روش‌های سنجش سطح توسعه در دهستان‌های شهرستان ایرانشهر انجام گرفت. بدین منظور، پس از مطالعه منابع، تعداد 65 شاخص توسعه تدوین گردید. در نخستین مرحله از تحلیل داده ­ها، وزن شاخص­ ­های مورد مطالعه با استفاده از روش ­های AHP گروهی و آنتروپی محاسبه شد. پس از تعیین وزن شاخص ­ها، سطح توسعه­ یافتگی تمامی هفت دهستان شهرستان ایرانشهر با استفاده از روش­ های تاپسیس، تاکسونومی عددی و سپس روش‌های ادغام تعیین شد. یافته ­های پژوهش در مورد ادغام روش‌ها، بیانگر وجود سطح‌بندی‌های تقریباً مشابه در میزان توسعه‌یافتگی دهستان‌های مورد بررسی است؛ با این تفاوت که با استفاده از روش تاپسیس مبتنی بر وزن‌دهی به روش AHP تمایزات بین دهستان‌ها بیشتر آشکار می‌شود. علاوه بر این، ضریب توسعه به‌دست‌آمده از روش‌های مورد مطالعه نشان داد که حتی برخوردارترین دهستان شهرستان ایرانشهر نیز از سطح بالای توسعه برخوردار نیست و به عبارت بهتر، نوعی محرومیت کلی در سطح همه دهستان ­ها وجود دارد. بر اساس نتایج تفصیلی پژوهش برای برنامه‌ریزی به‌منظور ارتقاء سطح برخورداری همه دهستان ­ها، پیشنهاد‌های کاربردی ارائه شده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Application of the Integration Techniques in Determining the Level of Rural Development (The Case of Iranshahr’s Rural Districts

نویسندگان [English]

  • Masoumeh Forouzani 1
  • Ahmad Khodaverdi 2
  • Masoud Yazdanpanah 3
  • Abbas Abdeshahi 4
1 Assistant professor, Department of Agricultural Extension and Education, Ramin Agriculture and Natural Resources University of Khuzestan
2 Former M.Sc. Student of Rural Development, Agricultural Extension and Education, Agricultural Economics, Department of Agricultural Extension and Education, Khuzestan Agricultural Sciences and Natural Resources University
3 Associate Professor, Agricultural Extension and Education, Department of Agricultural Extension and Education, Khuzestan Agricultural Sciences and Natural Resources University
4 Associate Professor, Agricultural Economics, Department of Agricultural Extension and Education, Khuzestan Agricultural Sciences and Natural Resources University, Mollasani
چکیده [English]

Identifying the inequalities and imbalances across different geographical zones and then, policy making to remove and reduce such disparities is the main task of development authorities. Determining the level of development based on credible indicators is the way to show spatial, economic, social and cultural differences of areas in compare to each other. The purpose of this study was to determine the level of development using TOPSIS, Numerical Taxonomy and integration techniques in rural districts of Iranshahr County. To do this, after reviewing the reliable literatures and sources of statistics, 65 development indicators were recognized as suitable to involve in the study. Through the first stage of data analysis, the indicators’ weights using AHP and Entropy methods were assigned. Then, the level of development for each rural district using TOPSIS, Numerical Taxonomy and integration techniques including average rating method, Borda and Copeland was determined. The findings revealed while the level of development among rural districts using integration methods were almost the same, the discrepancies between rural districts were more identified using TOPSIS-AHP. Furthermore, the development coefficients obtained from different methods showed that even the most prosperous district did not indicate a high level of development. In better words, there was a general deprivation condition across the whole rural districts of Iranshahr County. At last, to improve the situation of different rural districts some applied suggestions were offered according to detailed outcomes of the study.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Rural Development
  • TOPSIS
  • Numerical Taxonomy
  • Integration Techniques
  • Iranshahr
احمدی‌کیش، ع.ا.، احمدوند، م.، و شریف‌زاده، م. (1395). واکاوی مقایسه‌ای علل توسعه‌نیافتگی روستایی: مورد مطالعه روستاهای بخش مارگون در شهرستان بویراحمد. مجله علوم ترویج و آموزش کشاورزی، جلد 12، شماره 2، صص 135-123.
اطاعت، ج.، و شجاعی‏نسب، ع. (1392). سنجش شاخص‌های توسعه‌یافتگی در استان‌های کشور طی سال‌های 1383 تا 1388. فصلنامه برنامه‌ریزی منطقه‌ای، سال 3، شماره 12، صص 20-11.
تقوایی، م.، احمدیان، م.، و علی‌زاده، ج. (1390). تحلیل فضایی و سنجش توسعه‌یافتگی دهستان­های شهرستان میاندوآب با استفاده از مدل تاپسیس فازی. مجله علمی تخصصی برنامه‌ریزی فضایی، سال 1، شماره 3، صص 154-131.
توکلی، ج. (1393). سنجش توسعه‌یافتگی کشاورزی استان‌های ایران با استفاده از تحلیل عاملی و تاکسونومی عددی. مجله جغرافیا و پایداری محیط، شماره 12، صص 12-1.
توکلی، ج.، میر ک ­زاده، ع.، و ابراهیمی، م. (1393). سنجش سطح توسعه‌یافتگی اجتماعی- اقتصادی روستاهای بخش مرکزی شهرستان کوهدشت. مجله پژوهش‌های روستایی، دوره 5، شماره 1، صص 235-213.
جعفری، م.، سیفی، ح.، و جعفری، ع. (1393). سنجش میزان توسعه‌یافتگی بخش بهداشتی و درمانی شهرستان‌های استان زنجان به روش تاکسونومی عددی در سال 1390. مجله مدیریت بهداشت و درمان، سال 4، شماره 1-2، صص 69-61.
چرندابی، ن.، آل شیخ، ع ا.، و کریمی، م. (1391). مکان ایستگاه­ های پایش آلودگی هوا با استفاده از روش­ های فرا رتبه­ ای، محیط‌ شناسی،  جلد 38، شماره 62، صص 82-69.
داداش­ پور، ه.، علیزاده، س.، و رفیعیان، م. (1392). سنجش سطوح توسعه­یافتگی و نابرابری فضایی در استان خراسان شمالی با استفاده از مدل منطق فازی. مجله جغرافیا و توسعه ناحیه­ ای، شماره 21، صص 120-103.
دین­ پناه، غ.، صبوری، م.، و لشکرآرا، ف. (1393). بررسی توسعه‌یافتگی سکونتگاه‌های روستایی بخش طالقان شهرستان ساوجبلاغ از طریق تکنیک TOPSIS. فصلنامه علمی-پژوهشی نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی، سال 7، شماره 1، صص 113-103.
رضایی، س.، غضنفری، ص.، کاظمی، ز.، و کاظمی کریانی، ع. (1393). وضعیت دسترسی به تسهیلات بخش بهداشت و درمان: مطالعه موردی استان کرمانشاه. ماهنامه علمی پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه، سال18، شماره 7، صص 425-416.
رضایی، س.،کاظمی کریانی، ع.، قهرمانی، ا. (1394). وضعیت توسعه­ یافتگی و درجه برخورداری بخش بهداشت و درمان با استفاده از دو روش موریس و تاکسونومی عددی: مطالعه موردی شهرستان­ های استان کردستان. مجله علمی دانشگاه علوم پزشکی کردستان، دوره 20، صص 50-40.
رضوانی، م.، اسفرام، ی.، و حسینی کهنوج، س.ر. (1392). تحلیل فضایی شاخص ه­ای توسعه مسکن روستایی با تأکید بر نابرابری درون منطقه­ ای (مطالعه موردی: استان آذربایجان غربی). مجله برنامه ­ریزی کالبدی ـ فضایی، جلد 2، شماره 4، صص 49-34.
زنگی­ آبادی، ع.، و اکبری، م. (1390). ارزیابی و تحلیل میزان توسعه­ یافتگی شهرستان­ های استان فارس. مجله محیط‌ شناسی، جلد 30، شماره 7، صص 133-122.
سلمانی­ مقدم، م.، و جعفری، م. (1390). سنجش وضعیت توسعه‌یافتگی شهرستان­ های استان همدان با استفاده از مدل تاکسونومی عددی. مجله اندیشه جغرافیایی، سال 5، شماره 9، صص 42-29.
سلیمی، م.، خلیلی، م.، و صالحی، س. (1393). تحلیل میزان توسعه‌یافتگی شهرهای میزبان گردشگران ورزشی خارجی در کشور بر اساس عوامل جذب با استفاده از روش TAXONOMY. مجله مطالعات مدیریت ورزشی، شماره 62، صص 146-123.
شاهرخی ساردو، ص.، نوری‌پور، م.، و پدرام، پ. (1394). ارزیابی کیفیت زندگی مناطق روستایی با استفاده از تاکسونومی عددی (مورد مطالعه: دهستان اسفندقه، شهرستان جیرفت). مجله علوم ترویج و آموزش کشاورزی، جلد 11، شماره 2، صص 47-31.
شکور، ع.، شمس‌الدینی، ع.، زارع، ا.، و کریمی، ف. (1392). تحلیلی بر درجه توسعه‌یافتگی نواحی روستایی شهرستان مرودشت با استفاده از مدل موریس و ضریب اختلاف. مجله پژوهش و برنامه‌ریزی روستایی، شماره 4، صص 74-49.
شیخ­ بیگلو، ر.، و تقوایی، م. (1392). ارزیابی سطح توسعه‌یافتگی شهرستان­ های کشور با استفاده از روش‌های تصمیم­ گیری چند شاخصه. فصلنامه بین­المللی انجمن جغرافیای ایران، سال 11، شماره 39، صص 157-138.
عبدلی، ا.، صارمی، ح.، و فتحی‏ بیرانوند، م. (1393). بررسی سطح توسعه‌یافتگی شهرستان‌های استان لرستان به تفکیک بخش ‏های آموزش و بهداشتی-درمانی طی برنامه چهارم توسعه. مجله مطالعات و پژوهش­ های شهری و منطقه­ ای، سال 6، شماره 23، صص 162-145.
فرجی ­سبکبار، ح.ع.، بیات، ن.، و قصابی، م.ج. (1392). شناخت و تحلیل علل ناکارآمدی مدیریت روستایی از دیدگاه مردم محلی (مطالعه موردی: بخش مرکزی شهرستان آران و بیدگل). مجله پژوهش و برنامه ­ریزی روستایی، شماره 3، صص 280-257.
فطرس، م.ح. و بهشتی ­فر، م. (1388). مقایسه درجه توسعه ­یافتگی بخش کشاورزی استان­های کشور در دو مقطع 1372 و 1382. مجله اقتصاد کشاورزی و توسعه، جلد 17، شماره 65، صص 39-17.
قنبری، ی.، برقی، ح.، و حجازیان، ا. (1393). تحلیل و اولویت­ بندی درجه توسعه‌یافتگی شهرستان­های استان لرستان با استفاده از تکنیک تاپسیس. مجله مطالعات و پژوهش­های شهری و منطقه ­ای، سال 6، شماره 21، صص 180-169.
کریمی، ف.، و احمدوند، م. (1393). مدل‌سازی سطوح توسعه‌یافتگی مناطق روستایی بخش مرکزی شهرستان بویراحمد. نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، سال 14، شماره 33، صص 111-91.
کریمی، ف.، احمدوند، م.، توکلی ‏تبار، ز.، و میرزایی، ش. (1392). کاربرد ترکیب الگوریتم خوشه ­بندی و الگوریتم رقابت استعماری در سطح­ بندی توسعه­ یافتگی مناطق روستایی (مطالعه موردی: بخش مرکزی شهرستان بویراحمد). مجله پژوهش و برنامه ­ریزی روستایی، شماره 4، صص 334-311.
مرکز آمار ایران. (1392). سالنامه آماری کشور 1392.  قابل دسترس در آدرس اینترنتی: < www.amar.org.ir/http:/>
موسوی، س.م.، انجم ‏شعاع، م.، رجبی واسوکلایی، ق.، عزتی­ اثر، م.، و وره­ زردی، ر. (1394). ارزیابی شهرستان­ های استان آذربایجان غربی در زمینه‏ ی بهر ه­مندی از شاخص­های توسعه خدمات بهداشتی و درمانی. مجله دانشکده پرستاری و مامایی ارومیه. دوره 13، شماره3، صص 245-234.
مولایی هشجین، ن.، و عسکری ی­بزایی، ف. (1393). تحلیل جغرافیایی سطح توسعه­ی افتگی سکونتگاه­ های روستایی بخش لشت نشاء از شهرستان رشت با بهره­گیری از GIS. فصلنامه علمی-پژوهشی نگرش­های نو در جغرافیای انسانی، سال 6، شماره 4، صص 113-95.
میر‏باقری، م.، معصومی، د.، نوید، ب.، و صفوی، س.ر. (1394). سنجش توسعه‌یافتگی شهرستان‌های استان اردبیل با استفاده از مدل‌های آنالیز تاکسونومی عددی و سلسله مراتبی. فصلنامه اقتصاد و مدیریت شهری، 10، صص 138-127.
نادری مهدیی، ک.، چرخ تابیان، ط.، و لطیفی، س. (1394). سنجش سطح توسعه کشاورزی در استان‏ های غرب کشور با استفاده از تکنیک‏ های تصمیم‌گیری چند شاخصه (MADM). مجله علوم ترویج و آموزش کشاورزی، جلد 11، شماره 2، صص 81-67.
نسترن، م.، و فتاحی، س. (1389). سطح‏بندی شهرستان‏های استان گلستان از نظر شاخص‌های توسعه‌یافتگی با استفاده از روش تحلیل عاملی. مجله جغرافیا و مطالعات محیطی، جلد 1، شماره 1، صص 55-43.
نظم ­فر، ح.، و علی­ بخش، آ. (1393). سنجش میزان برخورداری شهرستان­ های استان خوزستان از شاخص ­های بهداشتی- درمانی با استفاده از تکنیک ادغام.فصلنامه جغرافیا و مطالعات محیطی، جلد 3، شماره 9، صص 104-91.
نقوی، م.، پایدار، ا.، و محمودی، س. (1392). نقش مدرنیته (نوگرایی) در تغییرات فرهنگی، مناطق روستایی با استفاده از مدل تشابه به حل ایده­ آل (TOPSIS) نمونه موردی: دهستان شهدا بهشهر. مجله مدرس علوم انسانی-برنامه­ ریزی و آمایش فضا، دوره 17، شماره 1، صص 127-105.
هادیانی، ز.، و رحیمی، و. (1392). نقش شهر میانی در توسعه منطقه ­ای، مطالعه موردی؛ شهر ایرانشهر. نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، جلد 13، شماره 3، صص 47-27.
همتی، ب.، فروزانی، م.، یزدان­ پناه، م.، و خسروی­ پور، ب. (1394). مقایسه کاربرد فرایند تحلیل شبکه (ANP) و تحلیل سلسله مراتبی (AHP) در تحلیل شاخص فقر آبی کشاورزی: مورد مطالعه شهرستان دزفول. مجله علوم ترویج و آموزش کشاورزی، جلد 11، شماره 2، صص 221-203.
 
Abafat, S., Nazmfar, H., and Masoumi, M. (2013). Analysis of development degree of the cities using TOPSIS technique (case study: Ardabil province).‏ Technical Journal of Engineering and Applied Sciences, 3(24), 3695-3701.
Abdollahzadeh, G., Kalantari, K., Aside, A., Fisher, R., and Daneshvar Amari, Z. (2014). Spatial patterns of agricultural development: Application of the composite index approach (a case study of Fars province). Journal of Agricultural Science and Technology, 14(1), 51-64.‏
Al-Hassan, R.M., and Diao, X. (2007). Regional disparities in Ghana: Policy options and public investment implications. International Food Policy Research Institute.‏
Aryanezhad, B., Tarokh, M.J., Mokhtarian, M.N., and Zaheri, F. (2011). A fuzzy TOPSIS method based on left and right scores. International Journal of Industrial Engineering & Production Research, 22(1), 51-62.
 
Bhatia, V.K., and Rai, S.C. (2004). Evaluation of socio-economic development in small areas. New Delhi, India.‏ 5, 178-190.
Bozorgnejad, K., and Ziari, K. (2015). Analysis of spatial disparities between regions in Tehran and providing balanced spatial development strategies. Cumhuriyet Science Journal, 36(3), 4183-4197.
Chen, C.T. (2000). Extensions of the TOPSIS for group decision-making under fuzzy environment. Fuzzy Sets and Systems, 114(1), 1-9.‏
Cziráky, D., Sambt, J., Rovan, J., and Puljiz, J. (2006). Regional development assessment: A structural equation approach. European Journal of Operational Research, 174(1), 427-442.
Darvish, B., Sarvar, R., and Sheybani Moghaddam, F. (2015). Structural analysis, measurement of spatial distribution model and classification the construction of urban areas based on benefit from urban services (case study: Five districts of Zahedan). Journal of Urban Economics and Management, 3(12), 99-118.‏
Dymova, L., Sevastjanov, P., and Tikhonenko, A. (2013). An approach to generalization of fuzzy TOPSIS method. Information Sciences, 238, 149-162.‏
Erden, T., and Coşkun, M.Z. (2010). Multi-criteria site selection for fire services: the interaction with analytic hierarchy process and geographic information systems. Natural Hazards and Earth System Science, 10(10), 2127-2134.‏
Hadi-Vencheh, A., and Mirjaberi, M. (2014). O, Fuzzy inferior ratio method for multiple attribute decision making problems. Information Sciences, 277, 263-272.‏
Hosseini, S.A., Machyani, H.H., Sharifi, A., Erami, A., Koochekzadeh, H., Hghighatkhah, A. and Gholipoor, Y. (2015). Spatial analysis of cultural development indicators in Hormozgan province using planning models. International Journal of Information and Communication Technology Research, 5(6), 2223-4985.
Huang, J.H., and Peng, K.H. (2012). Fuzzy rasch model in TOPSIS: A new approach for generating fuzzy numbers to assess the competitiveness of the tourism industries in Asian countries. Tourism Management, 33(2), 456-465.‏
Kanbur, R., and Venables, A.J. (2005). Spatial inequality and development. Oxford: Oxford University Press.
Khammar, G.A. (2013). Analysis the environmental impacts of Pardis new town by TOPSIS model. International Journal of Management Sciences and Business Research, 2(7), 134.‏
Li, Y., Long, H., and Liu, Y. (2015). Spatio-temporal pattern of China's rural development: A rurality index perspective. Journal of Rural Studies, 38, 12-26.
Muhammadi, J., Bagheri, K., Zandi, K., and Nadipoor, N.M. (2015). Spatial analysis and ranking of towns of Khuzestan province in terms of development of ICT indicators using TOPSIS and AHP techniques.‏ Journal of Civil Engineering and Urbanism, 5(2), 69-76.
Saaty, T.L. (1994). How to make a decision: the analytic hierarchy process. Interfaces, 24(6): 19–43.
Shamsoddini, A., and Fahlyiani, R.M. (2015). Spatial ranking of public services and their shortage in cities (case study: Noorabad Mamsani city). Journal of Urban Economics and Management, 3(12), 119-135.
Soares, J.O., Marques, M.M.L., and Monteiro, C.M.F. (2003). A multivariate methodology to uncover regional disparities: A contribution to improve European Union and governmental decisions. European Journal of Operational Research, 145(1), 121-135.
Tansel, Y.T. (2012). Development of a credit limit allocation model for banks using an integrated fuzzy TOPSIS and linear programming. Expert Systems with Applications, 39(5), 5309-5316.‏
Vasiljević, T.Z., Srdjević, Z., Bajčetić, R., and Miloradov, M.V. (2012). GIS and the analytic hierarchy process for regional landfill site selection in transitional countries: A case study from Serbia. Environmental Management, 49(2), 445-458.‏
Veleva, V., Hart, M., Greiner, T., and Crumbley, C. (2001). Indicators of sustainable production. Journal of Cleaner Production, 9(5), 447-452.‏
Wang, X., and Rainer, H. (2008).‏ Research methods in urban and regional planning. Springer Science & Business Media. Available at: <http://link.springer.com/content/pdf/bfm%3A978-3-540-49658-8%2F1.pdf>.