تبیین راهبرد‏های سازگاری کشاورزان استان خراسان جنوبی با تغییر اقلیم

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری دانشگاه تهران، پردیس کشاورزی و منابع طبیعی تهران

2 استاد گروه ترویج و آموزش کشاورزی پردیس کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه تهران

3 استادان دانشگاه تهران، پردیس کشاورزی و منابع طبیعی تهران

4 استادیار دانشگاه تهران، پردیس کشاورزی و منابع طبیعی تهران

چکیده

بخش کشاورزی که رسالت تأمین و ارتقای امنیت غذایی کشور را دارا‏ست، با تهدیدهای جدی و متعددی همانند محدود بودن منابع آب و زمین زراعی مطلوب و بعضاً تجدید ناپذیر بودن آن‌ها و تغییرات شدید اقلیمی روبروست. یکی از مشکلات عمده بخش کشاورزی، افزایش گازهای گلخانه­ ای است که اغلب ناشی از فعالیت­ های بشری بوده و تغییر اقلیم را سبب می­شود. لذا ابتدا باید اثرات تغییر اقلیم بر کشاورزی واکاوی شده و سپس راهبردهای سازگاری بررسی شود. هدف از انجام پژوهش حاضر، تبیین راهبردهای سازگاری با تغییر اقلیم با استفاده از روش تئوری بنیانی در استان خراسان جنوبی بوده است. جامعه آماری این تحقیق 90 نفر از خبرگان، مطلعین و صاحب‏ نظران بوده و نمونه­ گیری به روش گلوله برفی و به‌صورت هدفمند شروع شد و تا رسیدن به اشباع به‌صورت نظری ادامه یافت و داده ­ها از طریق مشاهده، مصاحبه نیمه ساختاریافته و یادداشت‌های عرصه، جمع ­آوری گردید. برای تجزیه و تحلیل داده ­ها از روش تحلیل مقایسه ‏ای استفاده شد و راهکارهای استخراج شده در پنج طبقه مجزا شامل اقتصادی و مالی، آموزشی و ترویجی، مدیریتی، نهادی و زیرساختی، فنی و زراعی دسته‌بندی ‌گردید. ضمن تفسیر هر یک از بخش ­ها و مفاهیم تشکیل شده، توصیه ­ها و پیشنهاد‏های مناسبی ارائه شده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Explaining the Adaptation Strategies of Farmers to Climate Change in South Khorasan Province

نویسندگان [English]

  • Fariba Mollaie 1
  • seyed mahmood hosseini 2
  • S.Yosof Hejazi 3
  • S.Ahmadreza Pishbin 4
1 Assistant Professor of Agricultural Extension, Department of Agricultural Extension & Education
2 profssor in department of Agricultural Extension & Education Faculty of Agricultural Economics and Development University of Tehran, Karaj,Iran
3 Professor of Agricultural Extension, Department of Agricultural Extension & Education
4 Assistant Professor of Agricultural Extension, Department of Agricultural Extension & Education
چکیده [English]

The agricultural section, which has the mission of supplying and enhancing food security in the country, faces several serious threats such as limited water resources and favorable farming lands, and sometimes their non-renewability and severe climate change. One of the major problems of the agricultural section is the increase in the amount of greenhouse gases, which is mostly due to human activities causing climate change. Therefore, first of all, the effects of climate change on agriculture should be investigated and then, the adaptation strategies should be considered. The purpose of this article is to explain the adaptation strategies to climate change using the grounded theory method in South Khorasan province. The statistical population of this research is 90 experts, informed people, and pundits. The snowball sampling was started purposefully, and it was continued up to saturation in theoretical form, and data were collected by semi-structured interview, observation, and field notes. For data analysis, the comparative analysis method was used and the extracted strategies were classified in 5 distinct categories including economic and financial, education and extensional, managerial, institutional and infrastructural, technical and agricultural. Moreover, all sections and concepts are interpreted, and recommendations and suggestions are provided.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Climate Change Consequences
  • Adaptability
  • Grounded Theory
آذری، م. (1392). ارزیابی اثرات تغییر اقلیم و راه­های سازگاری با آن در مدیریت منابع آب و خاک. پایان­نامه گروه علوم مهندسی آبخیزداری دانشگاه تربیت مدرس.
آزادمنش، م. (1394). ارزیابی اثرات تغییر اقلیم بر منابع آب، راه­های آسیب­پذیری و سازگاری در آن­ها. مجموعه مقالات دومین همایش ملی راهکارهای پیش­روی بحران آب در ایران و خاورمیانه، شیراز، دی ماه، صص 91-83.
آشفته، پ. (1393). توسعه راهکارهای انعطاف­پذیر مدیریت منابع و مصارف آب در تطبیق با تغییر اقلیم. پایان­نامه گروه مهندسی آبیاری و آبادی، دانشگاه تهران.
ارشدی، م. (1391). سازگاری مدیریت منابع آب با تغییر اقلیم. پایگاه اینترنتی مدیریت پایدار آب. قابل دسترس در آدرس اینترنتی: <http://iranwater.blogfa.com<
استراوس، آ.، و کوربین، ج. (1394). اصول روش تحقیق کیفی: نظریه مبنایی، رویه­ها و شیوه­ها. ترجمه: بیوک محمدی، چاپ سوم. تهران: انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
اسلامیان، س.، و زارعیان، م. (1387). رویکردها و چالش­های بهره­برداری از منابع آب زیرزمینی در حوزه­های آبریز یزد. سومین کنفرانس مدیریت منابع آب ایران، دانشگاه تبریز، تبریز، 25 - 23 مهر ماه 1387، صص 116-110.
اسمعیل­نژاد، م.، و پودینه، م. (1396). ارزیابی سازگاری با تغییرات اقلیمی در مناطق روستایی جنوب خراسان جنوبی. مجله مخاطرات محیط طبیعی. دوره 6، شماره 11، صص 100-85.
اکبری، م. (1393). شناسایی و تحلیل راهبردهای سازگاری کشاورزان با تغییر اقلیم در حوضه آبخیز چمریز. پایان­نامه گروه ترویج و آموزش دانشگاه تهران.
آقا‏پور‏صباغی، م. (1388). مصرف بهینه و پایدار منابع آب در بخش کشاورزی مطالعه موردی دشت کبوتر آهنگ همدان. رساله دکتری دانشگاه تهران.
پورمحمدی، س. (1388). اثرات تغییر اقلیم بر منابع آب و ارائه راهکارهای مدیریتی مطالعه موردی حوزه آبخیز منشاد استان یزد. همایش مدیریت بحران آب، مرودشت، اسفند ماه، صص 104-93.
جمشیدی، ا.، اسدی، ع.، و کلانتری، خ. (1396). ساز و کارهای سازگاری با تغییر اقلیم کشاورزان خرده­پای استان همدان. مجله علوم ترویج و آموزش کشاورزی، جلد 13، شماره 2، صص 130-109.
-حسینی، م.، روستا، ک.، زمانی­پور، ا.، و تیموری، م. (1395). اداراک کشاورزان نسبت به پیامدهای خشکسالی با رویکرد پدیدارشناسی مطالعه موردی استان خراسان جنوبی. فصلنامه پژوهش­های ترویج و آموزش کشاورزی، سال 10، شماره 4، صص 70-59.
حسینی، س.ا. (1388). استفاده از رویکرد پویایی سیستم ها در استخراج استراتژی های توسعه پایدار منابع آب (مطالعه موردی توسعه منابع آب دشت مشهد). پایان نامه کارشناسی ارشد دانشگاه تهران.
خالدی، ف.، زرافشانی، ک.، میرک زاده، ع.، و شرفی، ل. (1395). تحلیل توان سازگاری کشاورزان گندم­کار شهرستان سر پل ذهاب در برابر تغییرات اقلیمی. مجله علوم ترویج و آموزش کشاورزی، جلد 12، شماره 2، صص 169-132.
رضایی‏زمان، م. (1391). راهبردهای تطبیق با تغییر اقلیم در کشاورزی با مدل SWAT مطالعه موردی حوزه سیمینه رود. پایان نامه دانشگاه تربیت مدرس.
روستایی، م. (1390). بررسی تاثیر تغییر اقلیم بر کارایی مصرف آب و ارائه راهکارهای سازگاری در چارچوب DPSIR در سطوح مختلف ریسک (مطالعه موردی پاکدشت). پایان نامه گروه آبیاری دانشگاه تهران.
زارعی محمود‏آبادی، ه.، عباس­پور، م.، و منوری، م. (1385). ارزیابی و مدیریت بهره برداری پایدار از منابع آب زیرزمینی در مناطق خشک (مطالعه موردی استان یزد). سومین همایش ملی بحران های زیست محیطی ایران و راهکارهای بهبود آنها. دانشگاه آزاد اسلامی، اهواز،6 دی‏ماه، صص 45-30.
شاه‏کرمی، ن. (1388). ارائه راهکارهای تطبیق با تغییر اقلیم با دخالت ریسک و مدیریت جامع منابع آب در حوزه زاینده رود ایران، رساله دانشگاه تربیت مدرس.
شوشتریان، آ. (1386). چگونه کشاورزی نسبت به تغییرات اقلیمی سازگار خواهد شد؟. مجله توسعه و بهره­وری، سال 2، شماره 3 و 4، صص 46-43.
طبایی‏شمس، م. (1389). مطالعه واکاوی و تحلیل چالش‏ها و ساز و کارهای بهره‏برداری پایدار از قنات در استان یزد، پایان­نامه کارشناسی ارشد دانشگاه تهران.
غلامی، ع.، حبیب نژاد روشن، م.، شاهدی،ک.، و وفا­خواه، م. (1394). تاثیر چالش­های پدیده زیست­محیطی تغییرات اقلیمی بر اکوسیستم­های مختلف با تاکید بر منابع آبی و نحوه سازگاری با آن. اولین کنفرانس ملی جغرافیا و برنامه­ریزی، معماری و شهرسازی نوین، قم، 20 اسفندماه، صص 91-81.
فرخ‏زاده، ب. (1390). برنامه ریزی و مدیریت منابع آب به منظور ارائه الگوی بهینه بهره برداری، مطالعه موردی حوضه همدان-بهار. رساله دکتری دانشگاه تهران.
فلاح‏کهن، ا.، مساح بوانی، ع.ر.، فتحی‏نبی‏اردلان، ع.، و عاشورلو، د. (1388). تأثیر تغییر اقلیم بر بهره­وری آب کشاورزی با رویکرد AEZGIS مطالعه موردی دشت ساوجبلاغ. پایان­نامه کارشناسی ارشد گروه مهندسی آب، پردیس ابوریحان، دانشگاه تهران.
قمبرعلی، ر.، و پاپ‏زن، ع. (1391). بررسی دیدگاه کشاورزان درخصوص تغییرات آب و هوا و استراتژی سازگاری (مطالعه موردی شهرستان کرمانشاه). مجله پژوهش­های روستایی، سال 3، شماره 3، صص 213-192.
کوچکی، ع.، و نصیری محلاتی، م. (1387). تأثیر تغییر اقلیم همراه با افزایش غلظتco2  بر عملکرد گندم در ایران و ارزیابی راهکارهای سازگاری. مجله پژوهش­هایزراعیایران، شماره 1، صص، 153-139.
گوهری، ع. (1392). ارائه راهکارهای سازگاری با سطوح اجتماعی مختلف تأثیر تغییر اقلیم بر منابع آب حوضه زاینده­رود اصفهان با رویکرد پویایی سیستم. رساله دکتری، دانشگاه صنعتی اصفهان.
موسوی زاده، ف.، و مصفا، ح. (1391). راهکارهای توسعه پایدار در بهبود مدیریت منابع آب کشاورزی. اولین کنفرانس ملی راهکارهای دستیابی به توسعه پایدار. تهران، وزارت کشور،20 اسفند 1391، صص 208-203.
هادوی، م. (1393). واکاوی تعیین­کننده­های ساز و کارهای انطباقی کشاورزان با تغییر اقلیم در شهرستان خاش. پایان نامه کارشناسی ارشد دانشگاه تهران.
Bahavi, A.G., Mishra, A., Narendra Singh, R. (2014). A combined bottom-up and top-down approach for assessment of climate change adaptation options. Journal of Hydrology , 518, 150-161.
Below, T.B., Mutabazi, K.D., Kirschke, D., Franke, C., Sieber, S., Siebert, R. (2013). Can farmers adaptation to climate change be explaned by socio – economic house hold – level variables? Global Environmental Change,  22(1), 223-235
Bryan, E., Temesgen, D., Gbetiouo, G.A., and Ringler, C. (2009). Adaptation to climate change in Ethiopia and south Africa: Options and constrains. Environmental Science & Policy, 12(4) , 413-426.
Dang, H.L., Li, E., Nuberg, I., and Bruwer, J. (2014). A structural equation modelling study in the mekong delta, vietnam. Environmental Science & Policy, 41, 11-22.
Deressa, T., Hassan, R.M. , Alema, T.,Yesaf, T., and Ringler, M. C. (2010).Climate change and agriculture paper perception of and adaptation to climate change by farmers in nile Basin of Ethiopia . Journal of Agricultural science, 149(1), 23-31.
Droogers, P., and Aerts, J. (2005). Adaptation strategies to climate change and climate variability: A comparative study between seven contrasting river basins. Phys. Chem. Earth, 30, 339-346.
Gain A.K., Giupponi C., and Renaud, F., (2012). “Climate change adaptation and vulnerability assessment of water resources systems in developing countries: A generalized framework and a feasibility study in Bangladesh. Water, 4(2), 345-366.
Hassan.R., and Nhemachona, C. (2008). Determinants of African farmers strategies for adapting to climate change: Maltinominal choice analysis. Journal of Agricultural Economics, 2(1), 84-101.
Heeren, D.M., Werner, H.D., and Trooien, T.P., (2007). "Evaluation of irrigation strategies with the DSSAT cropping system model", ASABE/CSBE North Central Intersectional Conference, ASABE North Dakota State University. Fargo, North Dakota, USA, October 12th-13th , Paper Number: RRV-07132.
(Independent Police Complaints Commission (IPCC), Climate change) (2013). The physical Science Basis: Contribation of working Grepe I to the fifth assessment repert of the intergever mental panol on climate change, Cambridge university Press, Cambridge, unifend kigdem. Independent Police Complaints Commission) IPCC (.
Lakshmanan, A., Geethalakshmi, V., Srinivasan, R., Nagothu, U.S., and Annamalai, H. (2008). "Climate change adaptation strategies in Bhavani basin using SWAT model". Journal of Hydrology, 2011, 208–218.
Lema, M.A., and Majule, A.E. (2009). Impacts of climate change, variability and adaptation strategies on agriculture in semi arid areas of Tanzania: The case of Manyoni district in Singida region, Tanzania. African Journal of Environmental Science and Technology, 3(8), 206-218.
Luo, Q., Bellotti ,W., Williams, M., and Bryan, B. (2005). Potential impact of climate change on wheat yield in outh ustralia. Journal of Agricultural and Forest Meteorology, 132, 273–285.
Matarira, C.H., Makadho, J.M., and Mwamuka, F.C. (1995). Zimbabwe: Climate change. Impacts on maize production and adaptivem for the agricultural sector. Iinterim Report on Climate Change Country Studies.
Mudzonga, E.C. (2011). Farmers adaptations to climate change in Chivi District of Zimbabwe. International Food Policy Reseurch Insititute Zimbanwe. Available at:
             <http://www.SocialResearchMethods.net/kb/sampling/php>.
Nantui Mabe, F., Bruce sarpong, D., and Osei – Asare, Y. (2012). Adaptive capacities of farmers to climate change adaptation strategies and theire effects on rice production in the northem region of Ghana. Russian Journal of Agricultural and socio Economic Scienes, 11, 9-17
Pandy, V.P., Babel, M.S., Kazama, F. (2009). Analysis of a Nepalese water resources system: Stress, adaptive capacity and vulnerability. Water Sci. Technol, 9, 213-222.
Quinn, N.W.T., Brekke, L.D., Miiler, N.L., Heinzer, T., Hidalgo, H., and Dracup, J.A., (2004)."Model integration for assessing future hydrolovlomate impact on water resources, California". Journal of Enviromental Modeling and Software, 19,305-316.
Rejesus, R.M., Mutuc-Hensley, M., Mitchell, P.D., Coble, K.H., and Knight, T.O. (2013). United States (US) agricultural producer perceptions of climate change. Journal of Agricultural and Applied Economics, 45(4), 701-718.
Stephen, N.N. (2009). Climate change adaptation strategies: Water resources management options for smallholder farming systems in Sub-Saharan Africa. The Centre for East and Southern Africa, The Earth Institute at Columbia University.
Smit, B., Burton, I., Klein, R.J.T., and Street, R. (2013). The science of adaptation: A framework for assessment. mitigation and adaptation strategies for global change, 4, 199-213.
United Nations Framework Convention on Climate Change (UNFCCC). (2010). Synthesis report on efforts undertaken to monitor and evaluate the implementation of adaptation projects, policies and programmes and the costs and effectiveness of completed projects, policies and programmes, and views on lessons learned, good practices, gaps and needs. United Nations Framework Convention on Climate Change (UNFCCC).