واکاوی دیدگاه‌ها و رفتار کشاورزان نسبت به حفاظت از منابع آب زیرزمینی: مطالعه موردی دهستان بالادربند، استان کرمانشاه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه ترویج و آموزش کشاورزی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه بوعلی سینا، همدان، ایران.

2 گروه ترویج و آموزش کشاورزی، دانشگاه بوعلی سینا همدان، ایران

چکیده

در اغلب مناطق ایران، کشاورزی وابسته منابع آب زیرزمینی است. میزان برداشت از منابع زیرزمینی تا حد زیادی به طرز نگرش، دانش و رفتارهای مدیریتی کشاورزان در حفاظت از منابع بستگی دارد. در پژوهش حاضر دیدگاه‌ها و رفتار کشاورزان دهستان بالادربند شهرستان کرمانشاه نسبت به حفاظت از منابع آب زیرزمینی بررسی و تحلیل شده است. جامعه آماری این پژوهش شامل کشاورزان آبی‌کار دهستان بالادربند در سال زراعی 97-98 بود (750=N). حجم نمونه با استفاده از فرمول کوکران 254 نفر برآورد شد. این پژوهش به روش پیمایشی و با استفاده از ابزار پرسشنامه انجام گرفته است. روایی پرسشنامه به‌وسیله‌ی کارشناسان و متخصصان مربوطه مورد تأیید قرار گرفت. اعتبار سازه‌ها نیز با استفاده از ضریب‌های آلفا (0/7>α)، پایایی ترکیبی (0/7<CR) و میانگین واریانس استخراج شده (0/5<AVE) تأیید شد. برای تجزیه و تحلیل داده ­ها از نرم‌افزارهای SPSSver20 و AMOSver20 و ArcMap ver10.2استفاده شد. تحلیل نتایج اثرات مستقیم و غیر مستقیم مدل پژوهش نشان داد که سازه‌های کنترل رفتاری، خودکارآمدی، دانش و آگاهی، قصد رفتاری، هنجار ذهنی و نگرش به ترتیب اثرگذاری در رتبه‌های اول تا ششم قرار گرفتند. یافته‌های این پژوهش می‌تواند مورد استفاده مدیران و برنامه‌ریزان در مدیریت بهتر منابع آب زیرزمینی در منطقه مورد مطالعه قرار گیرد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Analyze Farmers' Views and Behavior on Groundwater Conservation: A Case Study of Bala darband Rural District, Kermanshah Province

نویسندگان [English]

  • Heshmatollah saadi 1
  • Saeid Hedayati-nia 2
1 Associate Professor, Department of Agricultural Education and Extension, Faculty of Agriculture, Bu-Ali Sina University, Hamedan, Iran.
2 Faculty of Agriculture, Bu-Ali-Sina University, Hamedan, Iran.
چکیده [English]

In most parts of Iran, agriculture is dependent on groundwater resources. Groundwater resources exploitation rate depends basically on the attitude, knowledge, managerial, and conservation behaviors of farmers. In the present study, farmers' perspectives and behavior towards conservation of groundwater resources have been studied and analyzed in Baladarband village of Kermanshah. The statistical population of this study included irrigated farmers of Baladarband village in the 2018-2019 cropping year (N= 750). The sample size estimated to be 254 using the Cochran's formula. This study has been done by survey method and a researcher-made questionnaire as the research tool. The validity of the questionnaire has been confirmed by relevant a panel of experts and specialists. The validity of the factors was confirmed using Alpha (α<0.7) and composite reliability (CR <0.7) coefficients and average variance explained (AVE> 0.5). SPSS20, AMOS20, and ArcMap software were used to analyze the data. Analysis of direct and indirect effects in the research model revealed that the constructs behavioral control, self-efficacy, knowledge and awareness, behavioral intention, subjective norm, and attitude ranked first to sixth places in terms of predictive power. The findings of this study can enable managers and planners to manage groundwater resources properly in the study area.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Groundwater
  • Protection of groundwater resources
  • Bala Darband county
آربروکل، ج. (1390). راهنمای جامع AMOS. ترجمه: کیومرث زرافشانیو مرضیه کشاورز. کرمانشاه: انتشارات دانشگاه رازی.
ابراهیمی لویه، ع. (1387). بهره‌برداری بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی و پیامدهای آن مطالعه موردی: دشت رفسنجان): گزارش فنی. مجله تحقیقات منابع ایران، دوره 4، شماره 3، صص 73-70.
احسانی، م.، مهرگان، ن.، و بلالی، ح. (1397). تأثیر برداشت از آب‌های زیر زمینی بر درآمد کشاورزان مناطق بیابانی و غیربیابانی ایران. نشریه مدیریت آب در کشاورزی، دوره 5، شماره 2، صص 36-29.
بلالی، ح.، خلیلیان، ص.، احمدیان، م.، و ترابی پلت کله، ص. (1387). آثار تعدیل یارانه انرژی در بخش کشاورزی بر تعادل و بهره‌برداری منابع آب زیر زمینی. مجله پژوهش کشاورزی: آب، خاک و گیاه در کشاورزی، دوره 8، شماره 3، صص 106-95.
پناهی، ف.، و ملک‌محمدی، ا. (1392). اثرات مدیریت منابع آب کشاورزی بر فقرزدایی معیشتی در مناطق روستایی ایران. فصلنامه روستا و توسعه، دوره 16، شماره 4، صص 17-1.
پورمحمدی، س.، دستورانی، م .ت.، جعفری، ه.، رحیمیان، م. ح.، گودرزی، م.، مسماریان، ز.، و باقری، ف. (1394). بررسی بیلان آب زیرزمینی دشت تویسرکان همدان به کمک مدل ریاضی مادفلو. مجله اکو هیدرولوژی، دوره 2، شماره 4، صص382-371.
جلیلی، ج.، جلیلی، خ.، حصادی، ه.، و حدیدی، م. (1393). تغذیه مصنوعی سفره‌های آب زیرزمینی از طریق کانال‌های زهکش سطحی با استفاده از روش AHP. نشریه علوم و مهندسی آبخیزداری ایران، دوره 8، شماره 24،صص 36-29.
حاتمی‌یزد، ا.، داوری، ک.، یوسفی، ع.، و قهرمانی، ب. (1396). شناسایی تعارضات مدیریت آب با استفاده از تحلیل نقشه‌های شناختی کنشگران (مورد مطالعه: کنشگران مدیریت دشت مشهد). مجله تحقیقات منابع ایران، دوره 13، شماره 2، صص 17-1
حاجی‌نژاد. ع.، و پایدار، ا. (1393). اولویت‌بندی راهکارهای تعادل‌بخشی به برداشت آب زیرزمینی در نواحی روستایی دشت جیرفت با استفاده از تکنیک MOORA. مطالعات جغرافیایی مناطق خشک، دوره5، شماره 18، صص 18-1.
حسنی، ن.، بدالهی، پ.، مرتضوی، ع. ا.، ظهرابی، ب.، و زارع ابیانه، ح. (1394). تحلیل بازدارنده‌های مدیریت منابع آب (مطالعه موردی: دشت همدان-بهار). مجله کشاورزی بوم شناختی، دوره 2، شماره5، صص 108-98.
حسین‌زاده، ج.، و کاظمیه، ف. (1392). جایگاه مدیریت منابع آب در توسعه کشاورزی. مجله تحقیقات اقتصاد و توسعه کشاورزی ایران، دوره 44، شماره 3، صص 377-369.
رحیمی‌فیض‌آباد، ف.، یزدان‌پناه، م.،  فروزانی، م.، محمدزاده، س.، و بورتن، ر. (الف1395). تبیین رفتار حفاظت از آب کشاورزان با استفاده از تئوری توسعه یافته رفتار برنامه‌ریزی شده: مورد مطالعه شهرستان الشتر. مجله علوم ترویج و آموزش کشاورزی ایران، دوره 12، شماره 2، صص 17-1.
رحیمی‌فیض‌آباد، ف.، یزدان‌پناه، م.، فروزانی، م.، محمدزاده، س.، و بورتن، ر. (ب 1395). تعیین عوامل مؤثر بر رفتار حفاظت از آب کشاورزان در شهرستان سلسله: کاربرد مدل فعال‌سازی هنجار. مجله تحقیقات اقتصاد و توسعه کشاورزی ایران، دوره 2-47، شماره 2، صص 390-379.
رسولی، ر.، رجب‌بیگی، م.، داداشی، ص.، و سعیدعصر، م. (1391). تأثیر مدیریت مشارکت‌جو در پایداری منابع آب خاک طرح حبله رود. مجله علوم ترویج و آموزش کشاورزی ایرن، دوره 8، شماره 1 صص 122-115.
رقیبی، و.، صفوی، ح. ر.، و مرتضوی نائینی، س. م. (1396). بهره‌برداری تلفیقی از منابع با تاکید بر کاهش اثرات خشکسالی. مجله تحقیقات منابع ایران، دوره 13، شماره 1، صص 37- 20.
زارع، ش.، و حیاتی، د. (1394). اثرات زیست محیطی، اجتماعی و اقتصادی توسعه شبکه‌های مدرن آبیاری وزهکشی دشت کربال و عوامل تعیین کننده‌ی آن از دیدگاه بهره‌برداران، نشریه آب در کشاورزی، دوره 29، شماره 3، صص 390-370.
زارع، م. (1389). بررسی امکان تغذیه مصنوعی با استفاده از مدل مفهومی و ریاضی در آبخوان دشت ماهیدشت. پایان نامه کارشناسی ارشد دانشکده کشاورزی دانشگاه رازی.
زرگرپور، ر.، و نورزاد، ع. (1388). ارایه مدل مفهومی و تدوین الگوی مدیریت یکپارچه منابع آب با تاکید بر امنیت آبی کشور. تحقیقات منابع آب ایران، دوره 5، شماره 3، صص 13-1.
شاهنوشی، ن.، مظفری، م.، خاکسارآستانه، ح.، و رسول‌زاده، م. (1391). بررسی عوامل مؤثر بر مشارکت زنان روستایی در حفاظت از منابع آب کشاورزی: مطالعه موردی استان خراسان رضوی. فصلنامه روستا و توسعه، دوره 15، شماره 4، صص 154-137.
شرفی، ن.، و تقی‌ملایی، ی. (1396). پایداری منابع آب و ملاحظات زیست محیطی و اجتماعی درحوضه های آبریز. فصلنامه استراتژی راهبردی جنگل، دوره 2، شماره 6، صص 49-30.
شرکت سهامی آب منطقه ایی کرمانشاه. (1396). اطلاعات آماری استان کرمانشاه. قابل دسترس در آدرس اینترنتی: <http://www.kshrw.ir/SC.php?type=static&id=19<.
شهبازی، ا.، و مهرجو، ف. (1392). منابع آلودگی آبهای زیرزمینی و روشهای احیا. فصلنامهانسانومحیطزیست، دوره25، صص 21-13.
شیرزادی، س.، و صبوحی‌صابونی، م (1393). بررسی وضعیت پایداری و تعادل سفره آب زیرزمینی در جهت دست‌یابی به مدیریت پایدار (مطالعه موردی:حوضه آبریس نیشابور). مجله تحقیقات اقتصاد کشاورزی، دوره 6، شماره 4، صص 128-107.
صالحی، س.، چیذری، م.، صدیقی، ح.، و بیژنی، م. (1396). تأثیر باورهای زیست محیطی بر رفتار پایدار کشاورزان استان فارس در بهره‌برداری از منابع آب زیرزمینی. مجله علوم ترویج و آموزش کشاورزی، دوره 13، شماره 1، صص 193-175.
طاهرآبادی، ف.، معتمد، م. ک.، و خالدیان، م. ر. (1395). تحلیل موانع و مشکلات مدیریت آب کشاورزی در دستیابی به توسعه پایدار مورد: شهرستان های کنگاور و صحنه در استان کرمانشاه. فصلنامه اقتصاد فضا و توسعه روستایی، دوره 5، شماره 3، صص 70-57.
عمانی، ا. ر.، و چیذری، م. (1390). شناسایی مدل مناسب پیش بینی پذیرش مدیریت پایدار منابع آب زراعی در بین گندمکاران شهرستان اهواز. مجله اقتصاد کشاورزی و توسعه، دوره 19، شماره 73، صص 24-1.
فتح‌نیا، ا.، احمدآبادی، ع.، رجایی، س.، و معصوم‌پور سماکوش، ج. (1395). پایش و پیش‌بینی اثر خشکسالی‌ها بر دبی چشمه‌های کارستی شهرستان کرمانشاه. مجله پژوهش‌های ژئومورفولوژی کمی، دوره 5، شماره 3، صص 51-38.
فروزانی، م.، و کرمی، ع. (1391). دانش مدیریت آب: در بین تولیدکنندگان گندم شهرستان مرودشت استان فارس. فصلنامه پژوهش مدیریت آموزش کشاورزی، ویژه‌نامه تابستان، صص 34-43.
قاسمی، و. (1389). مدل‌سازی معادله ساختاری در پژوهش‌های اجتماعی با کاربرد Amos Graphics. تهران: انتشارات جامعه‌شناسان.
قائمی، آ.، لاریجانی، م.، شبیری، س. م.، و سرمدی، م. ر. (1395). تدوین الگوی آموزش محیط زیست جهت تقویت حکمرانی پایدار منابع آب کشور. مجله مدیریت شهری، دوره 44، صص 194-177.
کرمی، ع. ا. (1395). تغییر اقلیم، خشکسالی و تنگدستی در ایران: نگاهی به آینده. مجله پژوهش‌های راهبردی در علوم کشاورزی و منابع طبیعی، دوره 1، شماره 1، صص 68-53.
کرمی، ع. ا.، و کشاورز، م. (1394). ابعاد حفاظت از منابع طبیعی. مجله علوم ترویج و آموزش کشاورزی ایران، دوره 11، شماره 2، صص 120-101.
کریمی، ز.، پرهمت، ج.، حیدری‌زاده، م.، و عبده کلاهچی، ع. (1391). بررسی تأثیر آب‌های سطحی بر روی سطح آب زیرزمینی ماهیدشت. فصلنامه زمین، دوره 3، شماره 23، صص 79-63.
گودرزی، س.، شعبانعلی فمی، ح.، موحد محمدی.، ح.، و جلال‌زاده، م. (1390). بررسی مسایل و محدودین‌های مدیریت آب کشاورزی از دیدگاه کشاورزان شهرستان کرج. مجله تحقیقات اقتصاد و توسعه کشاورزی ایران، دوره 2-42، شماره 2، صص 253-243.
محمدی، س. ز.، محمدزاده، س.، و یزدان‌پناه، م. (1394). بررسی عوامل مؤثر بر نیت و رفتار حفاظت از آب توسط باغداران شهرستان دشتستان؛ آزمونی از تئوری رفتار برنامه‌ریزی شده. مجله پژوهش‌های ترویج و آموزش کشاورزی، دوره 8، شماره 4، صص 89- 75.
محمدی، ی.، شعبانعلی فمی، ح.، و اسدی، ع. (1389). شناسایی و تحلیل مشکلات مدیریت اب کشاورزی در شهرستان زرین دشت استان فارس. مجله تحقیقات اقتصاد و توسعه کشاورزی ایران، دوره 2-1، شماره 4، صص 253-243.
مرکز آمار ایران. (1399). کشاورزی ایران در یک نگاه. قابل دسترس در آدرس اینترنتی: <https://amar.org.ir/Portals/0/amarmozuii/infographics/agri_%20iran%20%20990231.pdf<.
موسوی، ف.، پزشکی‌راد، غ. ر.، و چیذری، م. (1387). رابطه مشخص‌های اجتماعی با نگرش بهره‌برداران نسبت به مدیریت پایدار منابع آب. مجله علوم ترویج و آموزش کشاورزی ایران، دوره 4، شماره 2، صص 51-43.
مهدوی، م.، ضیانوشین، م. م.، و رمضان‌زاده لسبویی، م (1389). توسعه پایدار کشاورزی (زراعت و باغداری) با تاکید بر پایداری منابع آب (مطالعه موردی: دهستان کوهین، همدان). فصلنامه جغرافیا، دوره 4، شماره 13، صص 166-143.
مؤذن‌زاده، ر.، و علیزاده، ا. (1394). تعادل بخشی منابع آب زیرزمینی دشت فریمان- تربت جام با رویکرد مدیریتی در سطح مزرعه. نشریه آبیاری و زهکشی ایران، دوره 3، شماره 9، صص 418-408.
میرنظامی، س. ج.، و باقری، ع. (1396). ارزیابی سیستم حکمرانی آب در فرآیند حفاظت از منابع آب زیر زمینی. مجله تحقیقات منابع آب ایران، دوره 13، شماره 2، صص 55-32. 
نبی‌افجدی، س.، شعبانعلی فمی، ح.، و رضوانفر، ا. (1393). راهکاره‌های توسعه به‌کارگیری فناوری‌های مدیریت آب کشاورزی از دیدگاه کشاورزان شهرستان فلاورجان، نشریه مدیریت آب در کشاورزی، دوره 1، شماره 1، صص 67-61.
نوری، س. ه.، جمشیدی، ع. ر.، جمشیدی، هدایتی‌مقدم، ز.، و فتحی، ع. (1392). تحلیل عوامل فرهنگی و اجتماعی مؤثر بر نگرش کشاورزان دربارة مدیریت آب زراعی مطالعة موردی: شهرستان شیروان و چرداول. مجله تحقیقات اقتصاد و توسعه کشاورزی ایران، دوره 44، شماره 4، صص 655-645.
وزین، ن.، و رکن‌الدین‌افتخاری، ع. ر. (1391). نقش دانش بومی در حفاظت از منابع آب و خام از دید روستاییان: مطالعه موردی بخش خورش رستم شهرستان خلخال. فصلنامه روستا و توسعه، دوره 15، شماره 4، صص 114-91.
ولایتی، س. ا. (1385). بررسی بحران آب استان خراسان. فصلنامه مدرس علوم انسانی، دوره 10، شماره 48، صص 234-213.
یوسفی، ع.، خلیلیان، ص.، و بلالی، ح. (1390). بررسی اهمیت راهبردی منابع آب در اقتصاد ایران با استفاده از الگوی تعادل عمومی. نشریه اقتصاد و توسعه کشاورزی (علوم و صنایع کشاورزی)، دوره 25، شماره 1، صص 120-109.
 
Aghajani Tir, N., Momeni, F., and Tavarali Boboevich, G. (2014). Exploring the effects of water sector investment in economic development in Iran. Procedia - Social and Behavioral Sciences, 131, 396–405.
Ajzen, I. (1991). The theory of planned behavior. Organizational Behavior and Human Decision Processes, 50(2), 179–211.
Beedel, J., and T. Rehman. (2000). Using social-psychology models to unrerstand farmers conservation behavior. Journal of Rural Studies, 16, 117-127.
Bredahl, L., Grunert K. G., and Frewer. L. J. (1998). Consumer attitudes and decision-making with regard to genetically engineered food products – A review of the literature and a presentation of models for future research. Journal of Consumer Policy, 21, 251-277.
Chen, M. F. (2007). Consumer attitudes and purchase intentions in relation to organic foods in Taiwan: Moderating effects of food-related personality traits. Food Quality and Preference, 18, 1008-1021.
Conner, M., and Armitage. C. J. (1998). Extending the theory of planned behavior: A review and avenues for further research. Journal of Applied Social Psychology, 28, 1429-1464.
Dolnicar, S., and Hurliman, A., )2010(. Australians’ water conservation behaviors and attitudes. Aust. J. Water Resour, 14 (1), 43-53.
Floress, K., Reimer, A., Thompson, A., Burbach, M., Knutson, C., Prokopy, L., Ribaudo, M., and Ulrich-Schad, J. (2018). Measuring farmer conservation behaviors: Challenges and best practices. Land Use Policy, 70,414-418.
Forouzani, M., and Karami, E. (2011). Agriculture water poverty index and sustainability. Agronomy for Sustainable Development, 31, 415–431.
Harun, R., Muresan, I. C., Arion, F. H., Dumitras, D. E., and Lile, R. (2015). Analysis of factors that influence the willingness to pay for irrigation water in the Kurdistan regional government, Iraq. Sustainability, 7, 9574-9586.
Jamalimoghaddam, E., Yazdani, S., Salami, H., and Peykani, G. R. (2018). The impact of water supply on farming systems: A sustainability assessment. Sustainable Production and Consumption, 17. 269-281. https://doi.org/10.1016/j.spc.2018.11.001.
Kaiser, F. G. (2006). A moral extension of the theory of planned behavior:Norms and anticipated feelings of regret in conservationism. Personality and Individual Differences, 41, 71-81.
Keshavarz, M., and Karami, E. (2016). Farmers' pro-environmental behavior under drought: Application of protection motivation theory. Journal of Arid Environments, 127, 128e136
Lam, S. P., (1999). Predicting intentions to conserve water from the theory of planned behavior, perceived moral obligation, and perceived water right1. Journal of Applied Social Psychology. 29(5), 1058-1071.
Meinhold, J. L., and Malkus. A. J. (2005). Adolescent environmental behaviors: Can knowledge, attitudes, and self-efficacy make a difference? Environment and Behavior, 37(4), 511-532.
Nkwonta, O. I., Dzwairo, B., Otieno, F. A. O., and Adeyemo, J. A. (2017). A review on water resources yield model. south African. Journal of Chemical Engineering, 23, 107-115.
Ommani, A. R., Chizari , M., Salmanzadeh, C., and Hosaini, J. F. A. (2009). Predicting adoption behavior of farmers regarding on-farm sustainable water resources management (SWRM): Comparison of models. Journal of Sustainable Agriculture, 33, 595-616.
Orleans, C.T. (2000). Promoting the maintenance of health behavior change: Recommendations for the next generation of research and practice. Health Psychology, 19, 76-83.
Rezaei, A., Salmani, M., Razaghi, F., and Keshavarz, M. (2017). An empirical analysis of effective factors on farmers adaptation behavior in water scarcity conditions in rural communities. International Soil and Water Conservation Research, 5(4), 265-272.
Safavi, H. R., and Enteshari, S. (2016). Conjunctive use of surface and ground water resources using the antsystem optimization. Agricultural Water Management, 173, 23-34.
Tavousi, M., Hidarnia. A. R., Montazeri, A., Hajizadeh, E., Ghofranipour, F., and Taremain, F. (2009). Are perceived behavioral control and self-efficacy distinct constructs?. European Journal of Scientific Research, 30(1), 146-152.
Yazdanpanah, M., Hayati, D., and Zamani, G. H. (2011). Investigating agricultural professionals’ intentions and behaviours towards water conservation: Using a modified theory of planned behaviour. Environmental Ssiences, 9(1),1-22.
Yazdanpanah, M., Hayti, D., Hochrainer-Stigler, S., and Zamani, G. H., (2014). Understanding farmers’ intention and behavior regarding water conservation in the Middle-East and north Africa: A case study in Iran. Journal of Environmental Management. 135, 63-72.
Yazdanpanah, M., Rahimi Feyzabad, F., Forouzani, M., Mohammadzadeh, S., and Burton, R. J. F. (2015). Predicting farmers’ water conservation goals and behavior in Iran: A test of social cognitive theory. Land Use Policy, 47, 401-407.