ارزیابی تطبیقی پایداری کسب و کارهای کارآفرینانه کشاورزی و نظام‌های متعارف تولید کشاورزی در استان گلستان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

دانشیار گروه ترویج و آموزش کشاورزی، دانشکده مدیریت کشاورزی، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان

چکیده

در چارچوب پارادایم اقتصاد اکولوژیکی، بهره­ گیری از فنون تصمیم ­گیری چند معیاره رو به افزایش است و ارائه ابزارهای تحلیلی جدید برای حل عملی مسائل پیچیده به هدفی در این زمینه بدل شده ­اند. در این تحقیق، با بهره ­گیری از فرآیند تحلیل سلسه ­مراتبی بر پایه دانش گروهی از خبرگان، به مقایسه چند معیاری و جامع سه نظام زراعی کشاورزی متعارف و کسب ­و کارهای کشاورزی پرداخته شده است. این تحقیق دو مرحله‌ای با هدف ارزیابی تطبیقی پایداری کسب ­و کارهای کارآفرینانه کشاورزی و نظام ­های متعارف تولید کشاورزی به انجام رسید. در مرحله اول تحقیق، یک مطالعه دلفی در سه دور انجام شد و در نتیجه، 4 گزیدار و 4 معیار (27 زیر معیار) برای اولویت‌بندی نظام ­های تولید و بهره­ برداری کشاورزی بر اساس ظرفیت پایداری شناسایی شد. در مرحله دوم تحقیق، با استفاده از فرآیند تحلیل سلسله‌مراتبی، گزیدارها و معیارهای استخراج شده، اولویت‌بندی شد. نمونه ­گیری به صورت هدفمند نظری انجام شد. با توجه به هدف تحقیق، معیارهایی برای انتخاب مشارکت‌کنندگان به عنوان خبرگان کلیدی به شرح زیر در نظر گرفته شد: (1) تجربه عملی در تولید و کسب ­و کار کشاورزی، (2) تجربه مدیریتی و سیاست‌گذاری در تولید و کسب ­و کار کشاورزی و (3) دانش علمی در حوزه مدیریت تولید و کسب ­و کار کشاورزی. بر این پایه، روی‌هم‌رفته از 22 خبره برای مشارکت در انجام مطالعه دلفی کمک گرفته شد. معیارهای شناسایی شده به ترتیب اولویت عبارت‌اند از: (1) ظرفیت همسازی اکولوژیکی؛ (2) ظرفیت ارزش‌افزوده اقتصادی؛ (3) ظرفیت مدیریتی سازگار شونده؛ و (4) ظرفیت همگرایی اجتماعی. اولویت معیارها، نشان ­دهنده ارجحیت دغدغه زیست­ محیطی مشارکت ­کنندگان بر مسائل اقتصادی، مدیریتی و اجتماعی است. با توجه به این معیارها و نیز گزیدارهای شناسایی شده، یک درخت تصمیم‌گیری سه سطحی ترسیم گردید. داده‌های مورد نیازاز طریق تکمیل 20 پرسشنامه از سوی خبرگان مشارکت ­کننده در تحقیق بر مبنای مقایسه‌های زوجی، گردآوری و از نرم‌افزار 2000Expert Choice برای تحلیل داده‌های گردآوری شده بهره گرفته شد. گزیدارهای شناسایی شده برحسب میانگین وزنی احراز شده به ترتیب زیر اولویت‌بندی گردید: (1) کسب ­و کارهای کشاورزی؛ (2) بهره‌برداری ­های تعاونی و (3) بهره‌برداری ­های خانوادگی، (4) سیستم کشاورزی تجاری. به طور کلی، نتایج این تحقیق مبین ظرفیت پایداری بیشتر کسب ­و کارهای کشاورزی نسبت به سه نظام کشاورزی متعارف در استان گلستان است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Comparative Analysis of Sustainability of the Entrepreneurial Agro-Enterprises and Conventional Farming Systems in the Golestan Province

نویسندگان [English]

  • Mohammad Sharif Sharifzadeh
  • Gholam Hossein Abdollahzadeh
Associate Professor of Agricultural Extension and Education, Faculty of Agricultural Management, Gorgan University of Agricultural Sciences and Natural Resources,
چکیده [English]

The use of Multiple Criteria Decision Making (MCDM) techniques is increasing in the framework of Ecological Economics paradigm as well as providing new analytical tools for the practical resolution of complex problems which has become a target in this regard. In current research, a multi criteria and holistic comparison of three conventional farming systems and agro enterprises was carried out by implementing Analytical Hierarchical Process (AHP) due to the knowledge of experts. This two-phase research was done in order to comparative analysis of the sustainability of entrepreneurial agro-enterprises and conventional farming systems. By a three-round Delphi study, the first phase was conducted in order to identify criteria of sustainability capacities assessment of different agricultural systems. So, four alternatives and four criteria (including 27 sub criteria) were extracted. In the second phase, extracted alternatives and criteria were prioritized using AHP. Using theoretical purposeful sampling and according to the research purpose, criteria for selection of participants as key experts were identified, as: (1) Practical experience in the agricultural production and business, (2) Management and policy making experience in agricultural production and business and (3) Scientific knowledge in the field of agricultural production and business management. A total of 22 experts participated in the Delphi survey. The criteria were (1) Ecological adaptive capacity; (2) Economic value-adding capacity; (3) Adaptive management capacity; and (4) Social integration. Environmental concerns had higher priority than economic, social and managerial issues due to the criteria rankings. Based on alternatives and criteria, a three-level decision making tree was outlined. Required data was collected through pair wise comparison and 20 questionnaires were filled by a group of experts and key informants. Data analysis was done using Expert Choice 2000. According to the results, the alternatives were ranked as: (1) Agro-enterprises; (2) Agricultural Cooperatives (collective farming systems); (3) Family farming systems; (4) Agribusiness (commercial farming system), respectively. Overall, findings revealed that the sustainability capacities of agro enterprises were greater than the other three conventional farming systems in the Golestan Province.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Sustainable agriculture
  • Sustainability Capacities
  • Agro- enterprises
  • Farming Systems
ازکیا، م.، و فیروزآبادی، س. ا. (1387). بررسی سرمایه اجتماعی در انواع نظام‌های بهره‌برداری از زمین و عوامل مؤثر بر تبدیل بهره‌برداری‌های دهقانی به تعاونی. فصلنامه علوم اجتماعی، شماره 33، صص 98-77.
امینی، ا.م.، مزینی، ن.، و قدیمی، س. ع. (1394). ارزیابی تطبیقی موفقیت شرکت‌های تعاونی تولید روستایی با دیگر نظام‌های بهره‌برداری کشاورزی (مطالعه موردی: شهرستان‎های کاشان و آران و بیدگل). تعاون و کشاورزی، دوره 4، شماره 14، صص87-61.
ایروانی، ه.، و دربان آستانه، ع. (1383). اندازه‌گیری، تحلیل و تبیین پایداری واحدهای بهره‌برداری (مطالعه موردی: گندمکاران استان تهران). مجله علوم کشاورزی ایران، دوره 35، شماره 1، صص 52-39.
بدری، س. ع.، رکن‌الدین افتخاری، ع.، سلمانی، م.، و بهمند، د. (1390). نقش نظام­های بهره‎برداری (خانوادگی) در توسعه پایدار روستایی (مطالعه موردی شهرستان قیر و کارزین- استان فارس). مجله پژوهش‌های جغرافیای انسانی، دوره 43، شماره 76، صص 48-33.
حسن‏شاهی، ه.، ایروانی، ه.، و کلانتری، خ. (1388). ارزیابی وضعیت سطوح حفظ پایداری نظام زراعی گندمکاران تحت پوشش تعاونی‌های تولید استان فارس. مجله تحقیقات اقتصاد و توسعه کشاورزی ایران، شماره 40، جلد 2، صص 143-135.
خالدی، ک. (1394). برآوردسهمارزشافزوده‏یکسب­وکارکشاورزیدراقتصادایران. تهران: وزارت جهاد کشاورزی، مؤسسه پژوهش‌های برنامه‌ریزی، اقتصاد کشاورزی و توسعه روستایی.
خسرو زادیان، م.، غنیان، م.، و عبدشاهی، ع. (1395). اولویت­بندی نظام‌های بهره‌برداری کشاورزی شهرستان بهبهان بر اساس الگوی معیشت پایدار. مجله تعاون و کشاورزی، دوره 5، شماره 19، صص 166-143.
دانشور کاخکی، م.، کرباسی، ع.، و افسرپناه، ا. (1379). بررسی وضعیت نظام‌های بهره‌برداری در زمین‏های کشاورزی آستان قدس رضوی. مجله اقتصاد کشاورزی و توسعه، سال 8، شماره29، صص 200-184.
رنجبر، ز.، و کرمی، ع. (1392). برنامه‌های آموزشی-ترویجی و رابطه آن با میزان پایداری نظام‌های زراعی مورد مطالعه: گندم‌کاران شهرستان کرمانشاه. مجله علوم ترویج و آموزش کشاورزی ایران، جلد 9، شماره1، صص 14-1.
سلمانوندی، ش.، و ابراهیم پور، م. (1391). بررسی و مقایسه بهره‌برداران مستقل خانوادگی با بهره‌برداران مشارکتی به منظور ارائه الگویی از نظام بهره‌برداری زراعی. نشریه توسعه محلی، سال 4، شماره 2، صص193-165.
طاهر‏خانی، م.، و رحمانی، د. (1385). تحلیلی بر تخصصی شدن الگوی کشت و نقش آن در توسعه روستایی نمونه موردی: کشت توت فرنگی در منطقه ژاورود مریوان. مجله مدرس علوم انسانی، دوره 10، شماره 1، صص 102-81.
عادلی ساردوئی، م.، حیاتی، ب.، ظریفیان، ش.، و حسینی نسب، د. (1390). عوامل مؤثر بر پایداری عملیات کشاورزی در شهرستان جیرفت (مطالعه موردی محصولات: پیاز، سیب­زمینی و گوجه فرنگی). مجله اقتصاد و توسعه کشاورزی (علوم و صنایع کشاورزی)، شماره 25، جلد 4، صص 468-459.
عبدالله زاده، غ.، شریف‌زاده، م.ش.، و خواجه شاهکوهی، ع. (1394). ارزیابی و مقایسه سطوح پایداری در نظام تولید برنج شهرستان ساری. مجله اقتصاد فضا و توسعه روستایی، دوره 4، شماره 13، صص 135-111.
عبدالهی، م. (1377). ن‍ظام‌ه‍ای‌ ب‍ه‍ره‌ب‍رداری‌: م‍طال‍ع‍ه‌ ت‍طب‍ی‍ق‍ی‌ ن‍ظام‌ه‍ای‌ ب‍ه‍ره‌ب‍رداری‌ ک‍ش‍اورزی‌ و ارزش‍ی‍اب‍ی‌ ع‍م‍ل‍ک‍رد آن‍ه‍ا ب‍ه‌ م‍ن‍ظور ش‍ن‍اخ‍ت‌ ان‍واع‌ وی‍ژگ‍ی‌ه‍ای‌ ن‍ظام‌ه‍ای‌ ب‍ه‍ره‌ب‍رداری‌ ب‍ه‍ی‍ن‍ه‌ و م‍ن‍اس‍ب‌ ای‍ران‌. ت‍ه‍ران‌: وزارت‌ ک‍ش‍اورزی‌، م‍ع‍اون‍ت‌ ام‍ور ن‍ظام‌ ب‍ه‍ره‌ب‍رداری‌، دف‍ت‍ر طراح‍ی‌ ن‍ظام‌ ب‍ه‍ره‌ب‍رداری‌.
عربیون، ا.، کلانتری، خ.، اسدی، ع.، و شعبانعلی فمی، ح. (1388). سنجش سطح پایداری نظام کشت گندم در استان فارس و تعیین عوامل موثر بر آن. مجله علوم ترویج و آموزش کشاورزی ایران، جلد 5، شماره2، صص 29-17.
کوچکی، ع.، نصیری محلاتی، م.، زارع فیض‌آبادی، ا.، و جهان بین، م. (1383). ارزیابی تنوع نظام­های زراعی ایران. مجله پژوهش و سازندگی، سال 17، شماره1، صص83-70.
کوچکی، ع.، نصیری محلاتی، م.، مرادی، ر.، و منصوری، ح. (1392). پهنه‌بندی وضعیت توسعه کشاورزی پایدار در ایران و ارائه راهبردهای پایداری. مجله دانش کشاورزی و تولید پایدار، دوره 23، شماره 4، صص 197-179.
مطیعی لنگرودی، س.ح.، سوری، ف.، و چراغی، م. (1395). تحلیل پایداری رابطه میان نظام بهره برداری خانوادگی و امنیت غذایی در نواحی روستایی دهستان غنی بیگلو، زنجان. مجله پژوهش­های جغرافیای انسانی، شماره 95، صص209-197. 
مؤمنی هلالی، ه.، و احمدپور، ا. (1394). ارزیابی نظام‌های بهره برداری در راستای پایداری فعالیت‏های زراعی استان مازندران. نشریهاقتصادوتوسعهکشاورزی، جلد 29، شماره 2، صص203-192.
نجفی، غ.، و زاهدی، ش. (1384). مسئله پایداری در کشاورزی ایران. مجله جامعه­شناسی ایران، دوره 6، شماره 2،     صص106–73.
واحدی، م.، حسینی، س. م.، فرج‌الله حسینی، س. ج.، و میردامادی،‌ س. م. (1388). تحلیل دیدگاه کشاورزان شهرستان نظرآباد پیرامون وضعیت شاخص‌های ذهنی کشاورزی پایدار در سطح خانوار زارع. مجله تحقیقات اقتصاد و توسعه کشاورزی ایران. دوره 40، شماره 2، صص 133-123.
 
Adrian, J.L. and Green, T. W. (2001). Agricultural cooperative managers and business environment. Journal of Agribusiness, 19 (1), 17-33.
Bawden, R.J. (1996). The systems dimension in farming systems research. Journal of Farming Systems Research and Development, 5, 1-18.
Cornia G.A. (1985). Farm size, land yields and the agricultural production function: An analysis for fifteen developing countries. World Development, 13(4), 513-534.
Dalkey, N.D. (1969). The Delphi method: An experimental study of group opinion. Santa Monica, CA: The Rand Corp.
David, S. (2004). Farmer seed enterprises: A sustainable approach to seed delivery? Agriculture and Human Values, 21(1), 387-397.
Enting, L. (2002). Modern Agricultural entrepreneurship: Management tasks. Journal of Business Venturing, 2, 5-28.
Gliessman, S. R. (2010). The framework for conversion. In: Gliessman S. R. and Rosemeyer, M. (Eds.), The conversion to sustainable agriculture: principles, processes, and practices. Boca Raton, FL: CRC Press/ Taylor & Francis Publishing Group. London, New York. 
Guidi, D. (2011). Sustainable agriculture enterprise: Framing strategies to support smallholder inclusive value chains for rural poverty alleviation. CID Research Fellow and Graduate Student Working Paper No. 53. Center for International Development at Harvard University, October 2011.
Hansen, J.W. (1996). Is agricultural sustainability a useful concept? Agricultural Systems, 50, 117-143.
Hayati, D., Ranjbar, Z., and Karami, E. (2010). Measuring agricultural sustainability. In E. Lichtfouse (Ed.), Biodiversity, Biofuels, Agroforestry and Conservation Agriculture, PP. 73-100, Springer Science+Business Media B.V., 73-100. French.
Kaganzia, E., Ferrisb, S., Barhamc, J., Abenakyod, A., Sangingae, P., and Njukid, J. (2009). Sustaining linkages to high value markets through collective action in Uganda. Food Policy; 34(1), 23-30.
Knudson, W., Wysocki, A., Champagne, J., H. Peterson, C. (2004). Entrepreneurship and Innovation in the Agri-Food System. Am J Agric Econ.  86 (5), 1330-1336.
Leisz, S. L., Thu Ha, N., Bich Yen, N., Thanh Lam, N., and Duc Vien, T. (2005). Developing a methodology for identifying, mapping and potentially monitoring the distribution of general farming system types in Vietnam_s northern mountain region. Agricultural Systems, 85, 340–363.
Marsden, T., and Smith, E. (2005). Ecological entrepreneurship: sustainable development in local communities through quality food production and local branding, Geoforum, 36(4), 440-451.
Meijerink, G.W., and Danse, M.G. (2009). Riding the wave: high prices, big business? The role of multinationals in the international grain market. LEI, The Netherlands: Wageningen University.
Parra-López, C., Calatrava-Requena, J., and de-Haro-Giménez, T. (2008). A systemic comparative assessment of the multifunctional performance of alternative olive systems in Spain within an AHP-extended framework. Ecological Economics. 64, 820 -834.
Pretty, J., Morison, J., and Hine, R. (2003). Reducing food poverty by increasing agricultural sustainabiliy in developing countries. Agriculture, Ecosystems and Environment, 95, 217-234.
Rasul, G., and Thapa, G.B. (2003). Sustainability analysis of ecological and conventional agricultural systems in Bangladesh. World Development, 31(10), 1721–1741.
Tilman, D., Cassman, K. G., Matson, P. A., Naylor, R., and Polasky, S. (2002). Agricultural sustainability and intensive production practices. Nature, 418, 671-677.
Trung, T. Q., and Itagaki, K. (2012). Agro-enterprise performance and rural investment climate: Evidence from the north of Vietnam. International Business and Management, 5 (2), 28-36.
van Der Meer, C. (2006). Exclusion of small-scale farmers from coordinated supply chains. In Ruben R. et al., (Eds.), The Agro-food Chains and Networks for Development, Springer, Dordrecht, The Netherlands.