تحلیل رفتار حفاظت از خاک در جالیزکاران دهستان دشت‌روم، شهرستان بویراحمد: کاربرد تئوری انگیزش حفاظت

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی کارشناسی ارشد ترویج کشاورزی، دانشکده‌ی کشاورزی، دانشگاه یاسوج، یاسوج، ایران.

2 استاد ترویج و توسعه‌ی کشاورزی، دانشکده‌ی کشاورزی، دانشگاه یاسوج، یاسوج، ایران.

چکیده

فرسایش خاک یکی از چالش ­های اساسی توسعه کشاورزی است که جهت جلوگیری از آن، لازم است رفتار حفاظت از خاک را در بین کشاورزان بهبود بخشید. بر این اساس، پژوهش حاضر با هدف تحلیل رفتار حفاظت از خاک جالیزکاران دشت‌روم‌ با استفاده از مدل توسعه‌یافته تئوری انگیزش حفاظت صورت پذیرفت. روش انجام این پژوهش کمّی و به شیوه پیمایش بود. جامعه‌ی آماری پژوهش جالیزکاران دهستان دشت‌روم واقع در شهرستان بویراحمد بودند (N=197) که تعداد 120 نفر از آن‌ها با استفاده از فرمول کوکران به‌ عنوان نمونه آماری تعیین و مورد مطالعه قرار گرفتند. ابزار گردآوری داده‌ها در این پژوهش پرسشنامه محقق ساخته بود که روایی صوری پرسشنامه توسط پانلی از متخصصان دانشگاهی و بخش اجرا تأیید شد و پایایی آن نیز با انجام مطالعه‌ای راهنما و محاسبه ضریب آلفای کرونباخ (0/93 -0/65) به دست آمد. یافته­ ها نشان داد جالیزکاران مورد مطالعه از رفتار حفاظت خاک متوسطی برخوردارند. نتایج آزمون برازش مدل توسعه‌یافته تئوری انگیزش حفاظت به شیوه حداقل مربعات جزئی نیز نشان داد که در مجموعه شاخص‌های NFI و SRMR در سطح مطلوبی قرار دارند و مؤلفه‌های این تئوری قادر به تبیین 18 درصد از تغییرات واریانس رفتار حفاظت از خاک جالیزکاران بودند که در این میان متغیر «شدت درک شده» بیشترین سهم را به خود اختصاص داد.با توجه به تأثیر «شدت درک شده» بر رفتار حفاظت خاک، پیشنهاد می‌شود که کشاورزان با استفاده از نماسازی‌های تصویری و برنامه‌های ترویجی از عواقب عدم توجه به فرسایش خاک در مزارع مطلع شوند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Analysis of the Soil Conservation Behavior of Summer Crop Producers in Dashtroom Dehestan, Boyer-Ahmad County: The Application of Protection Motivation Theory

نویسندگان [English]

  • Nahid Kamali moghadam 1
  • Mostafa Ahmadvand 2
1 M.Sc. Student of Agricultural Extension, Dept. of Rural Development Management, Faculty of Agriculture, Yasouj University, Yasouj, Iran.
2 Professor, Department of Rural Development Management, Faculty of Agriculture, Yasouj University, Yasouj, Iran.
چکیده [English]

Soil degradation is one of the basic challenges in the agricultural development, whose prevention needs an improvement in soil conservation behavior of farmers. In this regard, in present study, an extended version of protection motivation theory was employed to analyze the soil conservation behavior of farmers who cultivate summer-crops in Dashtroom Dehestan. This research used survey method to collect data. Statistical population included summer crop growers in Boyer-Ahmad County (N=197). Out of them, 120 cases were selected as sample using Krejcie and Morgan’s Table. The data collection tool was a researcher-made questionnaire, whose validity was confirmed by a panel of experts as well as practitioners. Furthermore, the reliability research tool was assessed in a pilot study using Cronbach's alpha coefficients (0.65-0.93). Results revealed that summer crop growers had moderate behavior regarding soil conservation. Estimating the model fit indices of the extended protection motivation model by partial least square analysis showed that the NFI and SRMR criteria were at a good level and the components of protection motivation theory could explain 18% of the changes in farmers’ soil conservation behavior. It should be mentioned that according to the results, “perceived severity” made a significant contribution to the total variance explanation. Therefore, it is recommended that farmers be informed about the consequences of negligence of soil conservation by means of visual demonstrations and extension programs.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Protection motivation theory
  • Soil conservation
  • Conservative behavior
  • Environmental behavior
  • Soil erosion
اطهری، ز.، و صدیقی، ح. (1395). عوامل تأثیرگذار بر ادراک کشاورزان شهرستان کرمانشاه از مدیریت خاک زراعی. فصلنامه آموزش محیط‌ زیست و توسعه پایدار، دوره5، شماره1، صص 79-68.
بیات، ن.، رستگار، ا.، و عزیزی، ف. (1390). حفاظت محیط زیست و مدیریت منابع خاک روستایی در ایران. فصلنامه برنامه‌ریزی منطقه‌ای، دوره1، شماره2، صص 78-63.
بیژنی، م.، و غزانی، ع. (1396). کاربرد نگرش‌های زیست محیطی در تحلیل رفتار زیست محیط گرایانه کشاورزان به منظور حفاظت از خاک (مورد مطالعه: کشاورزان شالیکار بخش مرکزی شهرستان ساری). مجله تحقیقات اقتصاد و توسعه کشاورزی ایران، دوره2، شماره1، صص 91-81.
پزشکی راد، غ.، اطهری، ز.، عباسی، ع.، و علی بیگی، ا. (1387). چالش‌های فرآوری مدیریت حوزه‌های آبخیز کشور با بهره‌گیری از فن دلفی. پژوهشنامه مدیریت حوزه آبخیز، دوره 8، شماره15، صص 279- 268.
تقدیسی، ا.، و بسحاق، م. (1389). چالش‌های کشاورزی و تأثیر آن بر جمعیت روستایی با تأکید بر تغییرات سطح زیر کشت (مطالعه موردی: دهستان سیلا خور شرقی- شهرستان ازنا). مجله پژوهش‌های روستایی، دوره 1، شماره 2، صص 161-137.
حق‌جو، م.، حیاتی، ب.، و مؤمنی، د. (1393). شناسایی عوامل مؤثر بر پذیرش رفتار حفاظت خاک توسط برخی از کشاورزان دیم در ایران. مجله علوم و تکنولوژی کشاورزی، دوره16، شماره2، صص 967-957.
حیدری ساربان، و. (1392). تحلیل عوامل موثر بر مهارت کشاورزان در مدیریت خاک زراعی: مطالعه موردی استان اردبیل. پژوهش­ های روستایی، دوره 4، شماره1، صص 218-198.  
روحانی، ب. (1392). حفاظت خاک در قوانین ایران. مجله دانش غذا و کشاورزی. دوره11، شماره104، صص 22-23.
سازمان جهاد کشاورزی استان کهگیلویه و بویراحمد. (1399). سالنامه آماری کشاورزی استان ک.ب . قابل دسترس در آدرس اینترنتی: <http://www.agriis.ir/doc/>.
شاهرودی، ع. ا.، چیذری، م.، بقایی، م.، و کریمی، ا. (1386). مهارت کشاورزان چغندرکار در زمینه شیو‌ه‌های مدیریت پایدار خاک زراعی: مطالعه موردی استان خراسان رضوی. اقتصاد کشاورزی (ویژه نامه)، دوره1، شماره 3، صص 377-361.
شرفی پور، ل.، و احمدوند، م. (1398). تعیین کننده‌های رفتار حفاظت از آب گندم کاران شهرستان اُرزوئیه با استفاده از تئوری انگیزش حفاظت. نشریه علمی پژوهشی مهندسی آبیاری و آب ایران، دوره 10، شماره 38، صص 181-122.
شیری، ن. ا.، هاشمی، س. م.، میرک زاده، ع. ا.، و اسحاقی، س. ر. (1392). عوامل مؤثر به‌کارگیری عملیات حفاظت خاک از  سوی کشاورزان استان ایلام. مجله تحقیقات اقتصاد و توسعه کشاورزی ایران، دوره 44، شماره 2، صص 308-297.
صالحی، س.، چیذری، م.، صدیقی، ح.، و بیژنی، م. (1396). تأثیر باورهای زیست محیطی بر رفتار پایدار کشاورزان  استان فارس در بهره برداری از منابع آب زیرزمینی. مجله علوم ترویج و آموزش کشاورزی ایران، دوره 13، شماره1، صص 193-175.
عاقلی کهنه شهری، ل.، و صادقی، ح. (1384). برآورد آثار اقتصادی خاک در ایران. پژوهش­ های رشد و توسعه پایدار (پژوهش­ های اقتصادی)، دوره 5، شماره 15، صص 100-87.
عزیزی خالخیلی، ط.، بخشی جهرمی، آ.، و بیژنی م. (1390). رفتار حفاظت خاک کشاورزان: نقش رسانه‌های ارتباطی و اطلاعات. مجله علوم ترویج و آموزش کشاورزی ایران، دوره7، شماره2، صص 61-51.
فرهمند، م.، شکوهی فر ک.، و سیار خلج، ح. (1393). بررسی عوامل اجتماعی مؤثر بر رفتارهای زیست‌محیطی (مورد مطالعه شهروندان شهر یزد). مطالعات جامعه‌شناختی شهری (مطالعات شهری)، دوره4، شماره10، صص 21-1.
فعلی، س.، عثمان پور، م.، و میرزایی، آ. (1392). تأثیر خدمات ترویجی بر دانش استفاده از تکنولوژی‌ فناوری‌های حفاظت خاک به وسیله کشاورزان شهرستان مریوان. مجله پژوهش‌های ترویج و آموزش کشاورزی، دوره 6، شماره1، صص 58-47.
قربانی، م.، و کهنسال، م.، ر (1390). عوامل تأثیرگذار بر تمایل به مشارکت کشاورزان گندم کار در برنامه یارانه سبز برای پذیرش و به‌کارگیری عملیات حفاظتی خاک (مطالعه موردی استان خراسان رضوی). اقتصاد و توسعه کشاورزی (علوم و صنایع کشاورزی)، جلد24، شماره1، صص 71-59.
قربانی، م.، کوچکی، ع. ر.، لکزیان، ا.، کهنسال، م.، ر. شاهنوسی، ن. تبرایی، م.، و ترشیزی، م. (1385). بررسی عوامل مؤثر بر سرمایه‌گذاری کشاورزان استان خراسان رضوی در حفاظت خاک. طرح پژوهشی دانشگاه فردوسی مشهد.
قربانی، م.، و حسینی، ص. (1380). مدیریت حفاظت اراضی گندم دیم با تأکید بر دانش بومی در ایران. علوم و صنایع کشاورزی، دوره16، شماره1، صص 192-181.
قنبری، ر.، شاکرمی، ج.، سپهوند، ف.، و اسدپوریان، ز. (1396). تحلیل رفتار حفاظتی کشاورزان شهرستان خرم آباد در استفاده از آفت کش‌ها: کاربرد الگوی اعتقاد بهداشتی. تحقیقات اقتصاد و توسعه کشاورزی ایران، دوره 49، شماره1، صص 133-121.
کرانی، ز.، شیری، ن. ا.، و صالحی، ل. (1393). نگرش کشاورزان استان کرمانشاه به عملیات حفاظت خاک. مجله تحقیقات اقتصاد و توسعه کشاورزی ایران، دوره 45، شماره1، صص 154-143.
کرمی، ع.، و کشاورز، م. (1394). ابعاد حفاظت از منابع طبیعی. مجله علوم ترویج و آموزش کشاورزی ایران، دوره 11، شماره2، صص 120-101.
مرکز آمار ایران. (1399). فرسایش خاک در ایران. قابل دسترسی در آدرس اینترنتی:  <http://www.amar.org.ir/english>
نصیری، م.، نجفی نژاد، ع.، دریجانی، ع.، و سعدالدین، ا. (1393). ارزیابی عوامل اقتصادی-اجتماعی مؤثر بر به کارگیری عملیات تراس بندی با استفاده از الگوی لاجیت ( مطالعه موردی، حوزه آبخیز چمانی، استان گلستان). پژوهش‌های حفاظت آب و خاک، دوره 11، شماره18، صص 224-209.
نوراله نوری وندی، آ.، آجیلی، ع. ا.، چیذری، م.، و بیژنی، م. (1390). مقایسه الگوی پذیرش فناوری های حفاظت خاک در استان خوزستان، مجله علوم ترویج و آموزش کشاورزی ایران، دوره 7، شماره2، صص 33-21.
یزدان پناه، م.، آزادی، ی.، فروزانی، م.، و محمودی، ح. (1396). ارزیابی رفتار سازگاری گندمکاران دیم شهرستان کرمانشاه در رویارویی با تغییر پذیری آب‌ و هوایی: کاربرد تئوری انگیزه حفاظت. مجله کشاورزی بوم شناختی، دوره 7، شماره2، صص 106-94.
یزدان پناه، م.، تاجری مقدم، م.، راحلی، ح.، و ظریفیان، ش. (1397). کاربرد تئوری فرهنگی در تحلیل رفتار حفاظت آب کشاورزان دشت نیشابور. مجله علوم ترویج و آموزش کشاورزی ایران، دوره 14، شماره1، صص 102-93.
 
Bayard, B., and Jolly, C. (2007). Environmental behavior structure and socio-economic conditions of hillside farmers: A multiple-group structural equation modeling approach. Ecological Economics, 62(3), 433-440.
Bekele, W., and Drake L. (2003). Soil and water conservation decision behavior of subsistence farmers in the eastern highlands of ethiopia: A case study of the Hunde-Lafto area. Ecological Economics, 46(3), 437-451.
Bockarjova, M., and Steg, L. (2014). Can protection motivation theory predict pro- environmental behavior? Explaining the adoption of electric vehicles in the Netherlands. Global Environmental Change, 28(4), 276-288.
Ervin C. A., and Ervin, E. D. (1982). Factors affecting the use of soil conservation practices: Hypothesis, evidence and policy. Land Economics, 58(3), 277-292.
Frick, W. F., Reynolds, D. S., and Kunz, T. H. (2005). Influence of climate and reproductive timing on demography of little brown myotis Myotis lucifugus. Journal of Animal Ecology, 79(1), 128-136. ‏
Grothmann, T., and Patt, A. (2005). Adaptive capacity and human cognition: the process of individual adaptation to climate change. Global Environmental Change, 15(3), 199-213.‏
Haer, T., Botzen, W. W., and Aerts, J. C. (2016). The effectiveness of flood risk communication strategies and the influence of social networks—Insights from an agent-based model. Environmental Science & Policy, 60(2), 44-52. ‏
Ho, S. S., Liao, Y., and Rosenthal, S. (2015). Applying the theory of planned behavior and media dependency theory: Predictors of public pro-environmental behavioral intentions in Singapore. Environmental Communication, 9(1), 77-99.‏
Karrer, S. L. (2012). Swiss farmers' perception of and response to climate change Ph.D. Dissertation ETH Zurich, Zurich, Switzerland
Keshavarz, M., and  Karami, E. (2016). Farmers' pro-environmental behavior under drought: Application of protection motivation theory. Journal of Arid Environments, 127, 128-136. ‏
Kim, S., Jeong, S. H., and Hwang, Y. (2013). Predictors of pro-environmental behaviors of American and Korean students: The application of the theory of reasoned action and protection motivation theory. Science Communication, 35(2), 168-188. ‏
Le Dang, H., Li, E., Nuberg, I., and Bruwer, J. (2014). Farmers’ assessments of private adaptive measures to climate change and influential factors: A study in the Mekong Delta, Vietnam. Natural Hazards, 71(1), 385-401. ‏
Li, X. G., and Wei, X. (2011). Soil erosion analysis of human influence on the controlled basin system of check dams in small watersheds of the Loess Plateau, China. Expert Systems with Applications, 38(4), 4228-4233.
Mobley, C. (2015). What matters when explaining environmentalism at the watershed level: Who you are, where you live, what you see, or what you perceive? Environment and Behavior, 48(9), 1148-1147.                             
Mugabi, J., Kayaga, S., Smout, I., and Njiru, C. (2010). Determinants of customer decisions to pay utility water bills promptly. Water Policy, 12(2), 220-236.
Rezvanfar, A., Samiee, A., and Faham, E. (2009). Analysis of factors affecting adoption of sustainable soil conservation practices among wheat growers. World Applied Sciences Journal, 6(5), 644-651. ‏
Tapsuwan, S., and Rongrongmuang, W. (2015). Climate change perception of the dive tourism industry in Koh Tao Island, Thailand. Journal of Outdoor Recreation and Tourism, 11, 58-63. ‏
Tatek Belay, T. (2014). Perception of farmers on soil erosion and conservation. International Journal of Environmental Protection and Policy, 2(6), 224-229.
Tefera, B., and Sterk, G. (2010). Land management, erosion problems and soil and water conservation in Fincha’a watershed, western Ethiopia. Land Use Policy, 27(4), 1027-1037. ‏
Truelove, H. B., Carrico, A. R., and Thabrew, L. (2015). A socio-psychological model for analyzing climate change adaptation: A case study of Sri Lankan paddy farmers. Global Environmental Change, 31, 85-97. ‏
Van Duinen, R., Filatova, T., and Van der Veen, A. (2011). Understanding Farmers drought risk adaptation in the Netherlands. In IGS-SENSE 1st Conference University of Twente, 19th-21th October, Netherlands, Doi: 10.1007/s10113-014-0692-y
Wauters, E., Bielders, C., Poesen, J., Govers, G., and Mathijs, E. (2010). Adoption of soil conservation practices in Belgium: An examination of the theory of planned behavior in the agri-environmental domain. Land Use Policy, 27(1), 86-94. ‏