کاربرد نظریه داده بنیاد در تحلیل تأثیر خشک شدن دریاچه ارومیه بر معیشت خانوارهای روستایی حوضه دریاچه ارومیه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری ترویج و آموزش کشاورزی، دانشگاه زنجان. زنجان، ایران.

2 دانشیار گروه ترویج، ارتباطات و توسعه روستایی، دانشگاه زنجان. زنجان، ایران.

3 دانشیار گروه اقتصاد کشاورزی، دانشگاه ارومیه. ارومیه، ایران.

چکیده

تغییرات اقلیمی و مدیریت نامناسب در حوضه دریاچه ارومیه زمینه کاهش شدید تراز آبی این دریاچه را فراهم کرده است. ادامه وضعیت فعلی و خشک شدن دریاچه، پیامدهای منفی در تمامی ابعاد زندگی و معیشت روستاییان استان‌های هم‌جوار ایجاد کرده است. شناخت صحیح و جامع از این اثرات از دیدگاه خود روستاییان و کارشناسان، زمینه شکل‌گیری یک درک صحیح برای برنامه ­ریزان و مسئولین در جهت مدیریت این بحران را فراهم می‌کند. این تحقیق نیز با هدف شناسایی آثار مستقیم و غیرمستقیم خشک شدن دریاچه ارومیه بر معیشت خانوارهای روستایی انجام شد. از رویکرد کیفی و روش تحلیل نظریه داده بنیاد برای جمع ­آوری و تحلیل داده ­ها استفاده شد و روستاییان و کارشناسان روستایی استان­ های آذربایجان شرقی و آذربایجان غربی جامعه آماری تحقیق بودند که به‌صورت هدفمند انتخاب شدند. یافته ‏های تحقیق منجر به شناسایی ۲۱۳ تأثیر مستقیم و غیرمستقیم ناشی از خشک شدن دریاچه شد. در مرحله کدگذاری محوری، 7 مقوله محوری به نام‌های افت کمیت و کیفیت منابع آب و خاک، تهدید سرمایه‌های اجتماعی، تهدید پایداری معیشت، امنیت شغلی و مهاجرت، تهدید امنیت غذایی، سلامتی جانداران و عملکرد آن‌ها، دخالت نهادهای خارج از روستا در برنامه‌ریزی روستاییان و تغییرات نگرشی، دانشی و افزایش تغییرات اقلیمی استخراج شدند. در کدگذاری انتخابی روابط بین مقولات شناسایی و تبیین گردید. با توجه به نتایج تحقیق، مشخص گردید که خشک شدن دریاچه ارومیه بر تمام ابعاد معیشت پایدار روستایی تأثیر منفی داشته است و نتایج این مطالعه می‌تواند به مدیریت اثربخش این بحران در شمال غرب کشور کمک کند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Application of Grounded Theory to Analyse the Impact of Drying Lake Urmia on Rural Households’ Livelihoods

نویسندگان [English]

  • halimeh razmi 1
  • Ali Shams 2
  • Morteza Molaei 3
1 Ph.D. Student of Agricultural Extension, Communication and Rural Development , Agriculture Faculty of Zanjan University. Zanzan, Iran.
2 Associate Professor of Agricultural Extension & Education, Department of Agricultural Extension, Agricultural Extension, Communication and Rural Development. Zanzan, Iran.
3 Associate Professor, Department of Agricultural Economics, Urmia University. Urmia, Iran.
چکیده [English]

Climate change along with mismanagement in the Lake Urmia Basin have caused a severe decline in the its water balance. The continuation of this trend and drying up of the lake have had negative effects on all aspects of life and livelihood of the neighboring provinces. Accurate and comprehensive understanding of these effects from the viewpoint of the villagers and experts provides a basis for forming a correct understanding for planners and authorities to manage this crisis. The purpose of this study was to identify the direct and indirect impact of drying Lake Urmia on livelihoods of rural households. A qualitative approach and the Granded theory method were used for data collection and analysis. The villagers and rural experts of East and West Azerbaijan provinces were the statistical population of the study that were selected through purposive sampling. The finding resulted in 213 direct and indirect impacts for drying the lake. In the axial coding phase, seven core categories including: the decline in quantity and quality of soil and water resources, the threat to social capital, the threat to livelihoods, job security and migration, threat to food security, animal health and their performance, involvement of outside institutions in rural planning, attitudinal, and knowledge change, and climate change increase were extracted and categorized. In selective coding phase, the relationships away categorise were identified and explained. The results showed that drying Lake Urmia had negative impact on all aspects of sustainable rural livelihood and the results of this study can be insightful in effectively management and empowerment of the villagers.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Climate Change
  • Lake Urmia Basin
  • Drought
  • Villagers
  • Sustainable Livelihoods
احمدی اقبال، م. (1395). مطالعه علل خشکسالی دریاچه ارومیه و بررسی اثر پدیده بادخاست بر حوزه دریاچه ارومیه. پایان‌نامه کارشناسی ارشد دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی.
احمدی، م. (1390). تأثیر تغییر اقلیم بر دریاچه ارومیه. پایان‌نامه کارشناسی ارشد دانشگاه خواجه‌نصیرالدین طوسی.
اصغری مقدم، ا. (1395). برداشت بیش از حد از منابع آب زیرزمینی حوضه دریاچه ارومیه و نقش آن در ایجاد بحران آب. نوزدهمین کنگره ملی و هفتمین کنگره بین‌المللی زیست‌شناسی ایران، تبریز، 9-11 شهریور، ص1.
بارانی پسیان و.، پوراکرمی م.، فتوحی مهربانی، ب. و پوراکرمی س. (1396). تحلیل روند خشک شدن دریاچه ارومیه و مهم‌ترین تأثیرات آن بر سکونتگاه‌های پیرامونی. فصلنامه پژوهش­های روستایی، دوره 8، شماره 3، صص 453-441.
بهروش، م. ف.، میرزائی، م.، و محب الحجه، ع. (1395). بررسی اثر دریاچه ارومیه بر بارش­های محلی. مجموعه مقالات هفدهمین کنفرانس ژئوفیزیک ایران، تهران، 21-23 اردیبهشت، صص 4-1.
پاشانژاد سیلاب، ا.، رفیعیان، م.، و شایان، س. (1395). سنجش آسیب‌پذیری بخش کشاورزی در برابر بحران دریاچه ارومیه و چالش‌‌های تاب‌آوری جامعه روستایی. مجله جغرافیا و مخاطرات محیطی، دوره 5، شماره 4، صص 59-39.
جلالی، ر. (1392). نمونه­گیری در پژوهش­های کیفی. مجله تحقیقات کیفی در علوم سلامت، دوره 1، شماره 4، صص320-310.
حسین پور اصل کلیبر، س. (1395). بررسی پتانسیل ایجاد گردوغبار در پهنه شمال شرقی دریاچه ارومیه. پایان‌نامه کارشناسی ارشد دانشگاه تبریز.
حیدری ساربان، و.، و مجنونی توتاخونه، ع. (1396). نقش تنوع معیشتی در تاب‌آوری خانوارهای روستایی پیرامون دریاچه ارومیه در برابر خشکسالی. مجله تحلیل فضایی مخاطرات محیطی، دوره 3، شماره 4، صص 70-49.
خادمی، ف. (1391). بررسی زیست‌محیطی آلودگی نمکی حاصل از خشک شدن دریاچه ارومیه و تأثیر آن بر سیستم اکولوژیکی پوشش گیاهی زمین‌های اطراف دریاچه به کمک سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) و سنجش از دور (RS). پایان‌نامه کارشناسی ارشد رشته زمین‌شناسی دانشگاه ارومیه.
خوش‌اخلاق، ف.، حیدری، م. ا.، مرادی مقدم، م. ا. و مولایی‏پارده ا. (1392). شبیه­سازی تغییرات رژیم دمای مراغه در اثر خشک شدن دریاچه ارومیه. مجله جغرافیا و مخاطرات طبیعی، شماره 8، صص 18-1.
دلشاد، ش. (1395). بررسی تغییرات سطح زیر کشت و برداشت آب‌های زیرزمینی در سطح حوزه دریاچه ارومیه. پایان‌نامه کارشناسی ارشد رشته آبیاری و زهکشی دانشگاه ارومیه.
رستمی، ر. (1396). بررسی روند تغییرات کاربری شهرستان‌های شرق دریاچه ارومیه و شناسایی مناطق دارای قابلیت کشت گیاهان شوری پسند با استفاده از سنجش از دور و سیستم اطلاعات جغرافیایی. پایان‌نامه کارشناسی ارشد رشته GIS & RS گرایش مخاطرات محیطی دانشگاه تبریز.
زینالی، ب.، و اصغری سراسکانرود، ص. (1394). بررسی تغییرات خط ساحلی تراز آب دریاچه ارومیه و تأثیر آن بر شهرهای واقع در حوضه آن. مجله پژوهش­های بوم‌شناسی شهری، دوره 3، شماره 6، صص 116-103.
 سایت الکترونیکی ستاد احیا دریاچه ارومیه. (1397). پایش وضعیت دریاچه. تهران. قابل دسترس در آدرس اینترنتی:             <http://ulrp.sharif.ir/fa/page/urmia-lake-level>
سرگزی، ح.، احمدپور، م.، و فرهنگی، م. (1392). کاهش سطح آب دریاچه ارومیه، پیامدها و پیشنهادات اجرایی. مجموعه مقالات اولین همایش ملی مدیریت منابع طبیعی، گنبد کاووس، 8 اسفند، صص 7-1.
شعبانعلی فمی، ح.، علم بیگی، ا.، و عزیزی، س. (1397). نقش ادراک کشاورزان نسبت به آسیب‏پذیری و تصمیم به تغییر شیوه معاش در شرایط خشکسالی: مورد مطالعه شهرستان کمیجان. مجله علوم ترویج و آموزش کشاورزی، جلد 14، شماره 2، صص 64-55.
عطایی گوگانی، خ. (1396). بررسی ارتباط بین ریزگردهای دریاچه ارومیه و شیوع بیماری آسم در مناطق روستایی شهرستان آذرشهر. پایان‌نامه کارشناسی ارشد رشته جغرافیای پزشکی دانشگاه تبریز.
فضلی فرد، پ. (1392). بررسی روند هیدروکلیمائی و تغییرات کاربری اراضی حوزه آبخیز دریاچه ارومیه. پایان‌نامه کارشناسی ارشد رشته مهندسی آبخیزداری دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان.
قدرتی، ن. (1395). شناسایی استراتژی‌های مدیریت واحدهای تولید کشاورزی در مقابله با تغییرات اکولوژیک دریاچه ارومیه (مطالعه موردی: آذرشهر). پایان‌نامه کارشناسی ارشد رشته مدیریت MBA دانشگاه تبریز.
قربانی، ا. (1396). مدلسازی GIS پایه تغییرات کاربری اراضی در رابطه با روند بارش (مطالعه موردی: حوضه‌های آبریز شرق دریاچه ارومیه). پایان‌نامه کارشناسی ارشد در رشته‌ی سنجش از دور و سیستم اطلاعات جغرافیایی دانشگاه تبریز.
گلی، ع.، ایران­نژاد، ر.، و صادقی جدیدی. ا. (1396). پیامدهای اقتصادی خشک شدن دریاچه ارومیه در روستاهای غرب و شرق آن. مجله اقتصاد فضا و توسعه روستایی، دوره 6، شماره 19، صص 136-113.
مجنونی توتاخانه، ع.، حیدری ساربان، و.، و مفرح بناب، م. (1396). بررسی اثرات خشکسالی دریاچه ارومیه بر تغییرات تاب‏آوری سکونت­گاه­های روستایی. مجله پژوهش و برنامه­ریزی روستایی، دوره 6، شماره 4، صص 89-67
محمدزاده آلاجوجه، ک. (1395). مدلسازی اثرات خشکی دریاچه ارومیه بر روند گسترش شوری اراضی حاشیه شرقی با پردازش شی گرای تصاویر ماهواره‌ای. پایان‌نامه کارشناسی ارشد رشته سنجش از دور و سیستم اطلاعات جغرافیایی دانشگاه تبریز.
مرادی، ح. (1393). ارزیابی وضعیت موجود دریاچه ارومیه. پایان‌نامه کارشناسی ارشد در رشته مهندسی عمران آب دانشگاه زابل.
مرکز آمار ایران. (1395). نتایج سرشماری نفوس و مسکن 1395. قابل دسترسی در آدرس اینترنتی: <https://www.amar.org.ir >
مسافری، م.، آرمانفر، ف.، زارعی، خ.، و اسفندی، ف. (1392). تحلیلی بر پیامدهای ملموس و ناملموس بهداشتی و زیست‌محیطی پسروی آب دریاچه ارومیه. شانزدهمین همایش ملی بهداشت محیط ایران. تبریز،                      مهر ماه، صص 7-1.
ملکی، ط.، کوهستانی عین‏الدین، ح.، ظریفیان، ش.، و زرافشانی، ک. (1397). سازگاری دهستان‏‏های حوضه شرقی آبریز دریاچه ارومیه نسبت به بحران آب. مجله  علوم ترویج و آموزش کشاورزی، جلد 14، شماره 2، صص 53-37.
ممقانی چهاربرج، ز. (1394). ارزیابی طرح اشتغال جایگزین بر رفاه کشاورزان حوزه دریاچه ارومیه. پایان‌نامه کارشناسی ارشد رشته برنامه‌ریزی رفاه اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی.
مولان‏نژاد، ل. (1395). تحلیل عوامل مؤثر بر مشارکت کشاورزان در فرایند حفظ و احیای دریاچه ارومیه (مورد مطالعه: حوضه سیمینه رود شهرستان میاندوآب). پایان‌نامه کارشناسی ارشد رشته ترویج و آموزش کشاورزی دانشگاه زنجان.
نیکجو ب.، عبدشاهی ع.، و یزدان پناه، م. (1396). بررسی و اولویت­بندی پیامدهای خشک شدن دریاچه ارومیه بر وضعیت اقتصادی، اجتماعی و زیست‏محیطی (مطالعه موردی: مناطق روستایی شهرستان ملکان. فصلنامه علوم محیطی، دوره 5، شماره 1، صص 44-27.
یعقوبی، ج.، و مولان‏نژاد، ل. (1396). بررسی نگرش کشاورزان شهرستان میاندوآب نسبت به مشارکت در فرایند حفظ و احیای دریاچه ارومیه و عوامل مرتبط با آن. مجله علوم ترویج و آموزش کشاورزی، جلد 13، شماره 1، صص 58-47.
 
Addinsall, C., Glencross, K., Scherrer, P., Weiler, B., and Nichols, D. (2015). Agroecology and sustainable rural livelihoods: a conceptual framework to guide development projects in the Pacific Islands. Agroecology and Sustainable Food Systems, 39(6), 691-723.
AghaKouchak, A., Norouzi, H., Madani, K., Mirchi, A., Azarderakhsh, M., Nazemi, A., Nasrollahi, N., Farahmand, A., Mehran, A., and Hasanzadeh, E. (2015). Aral Sea syndrome desiccates Lake Urmia: Call for action. Journal of Great Lakes Research, 41(1), 307-311.‏Available at:  <http:// dx.doi.org/10.1016/j.jglr.2014.12.007>.
Alizadeh, Y. G. G., Altunkaynak, A., and Unal, A. (2018). Investigation anthropogenic impacts and climate factors on drying up of Urmia Lake using water budget and drought analysis. Water Resources Management, 32(1), 325-337.‏
Chambers, R., and Conway, G. (1992). Sustainable rural livelihoods: practical concepts for the 21st century. Institute of Development Studies (UK).‏ Avaible at: <https://opendocs.ids.ac.uk/opendocs/handle/123456789/775>.
Delju, A. H., Ceylan, A., Piguet, E., and Rebetez, M. (2013). Observed climate variability and change in Urmia Lake Basin, Iran. Theor Appl Climatol, 111, 285–296.
Ferrol-Schulte, D., Wolff, M., Ferse, S., and Glaser, M. (2013). Sustainable livelihoods approach in tropical coastal and marine social–ecological systems: A review. Marine policy, 42, 253-258.
Gaillard, J. C., Maceda, E. A., Stasiak, E., Le Berre, I., and Espaldon, M. V. O. (2009). Sustainable livelihoods and people’s vulnerability in the face of coastal hazards. Journal of Coastal Conservation, 13(2-3), 119-129.
Garousi, V., Najafi, A., Samadi, A., Rasouli, K., and Khanaliloo, B. (2013). Environmental crisis in Lake Urmia, Iran: A systematic review of causes, negative consequences and possible solutions. Proceedings of the 6th International Perspective on Water Resources and the Environment (IPWE) Izmir, Turkey.‏ Available at: <https://www.researchgate.net/publication/280717655>.
Hamidi, S. A., and Namdar Ghanbari R. (2016). Multi-decadal and multi-centennial variability in Colorado river streamflowInternational Journal of River Basin Management, 14(2), 143-149.
Javadi Chaharborj, A. (2014). Evaluation of Iran’s performance in relation to the environmental problem of the Urimia Lack from the perspective of international environmental law. Trends in Life sciences, 3(3), 293-305.
Karami, N. (2018). The Drying of Lake Urmia as a case of the “Aralism” concept in totalitarian systems.‏ International Journal of Geography and Regional Planning, 4(1), 043-063. Available at: .
Krantz, L. (2001). The sustainable livelihood approach to poverty reduction. SIDA. Division for policy and socio-economic analysis.‏ Available at: <http://www.sida.se>.
Mardi, A. H., Khaghani, A., MacDonald, A. B., Nguyen, P., Karimi, N., Heidary, Nima Karimi, P., Saemian, P., Sehatkashani, S., Tajrishy, M., and  Sorooshian, A. (2018). The Lake Urmia environmental disaster in Iran: A look at aerosol pollution. Science of the Total Environment, 633, 42-49.‏
Nikolakis, W. and Grafton R. Q. (2015) Putting Indigenous water rights to work: The sustainable livelihoods framework as a lens for remote development. CommunityDevelopment, 46(2), 149-163. Avaible at:  <http://dx.doi.org/10.1080/15575330.2015.1009922>.
Samadi, M.T., Khorsandi, H., Bahrami Asl, F., Poorolajal, J., and Tayebinia, H. (2019). The effect of long-term exposures to hypersaline particles originated from drying Urmia hypersaline lake on the increased cardiovascular risks in the villagers around the Lake. Human and Ecological Risk Assessment: An International Journal, DOI: 10.1080/10807039.2018.1508330.
Shah, K. U., Dulal, H. B., Johnson, C., and Baptiste, A. (2013). Understanding livelihood vulnerability to climate change: Applying the livelihood vulnerability index in Trinidad and Tobago. Geoforum, 47(2013), 125-137.‏
Slater J., and Yeudall, F. (2015). Sustainable livelihoods for food and nutrition security in Canada: A conceptual framework for public health research, policy, and practice. Journal of Hunger and Environmental Nutrition, 10(1),1-21. Avaible at: <http://dx.doi.org/10.1080/19320248.2015.1004220>.
Vaheddoost, B., and Aksoy, H. (2018). Interaction of groundwater with Lake Urmia in Iran. Hydrological processes, 32(21), 3283-3295.
Yamaguchi, N., Sakotani, A., Ichijo, T., Kenzaka, T., Tani, K., Baba, T., and Nasu, M. (2012). Break down of asian dust particle on wet surface and their possibilities of cause of respiratory health effects. Biology Pharmalogy Bull. 35 (7), 1187-1190.
Zagharmi, M., Ku, K. T., Liu, Y., Shabab, S., and Islam M. (2015). Urmia Lake: Policy analysis for effective water governance, Harvard Kennedy School of Government, and Group Paper for Class IGA‐436. Available at: <https://www.researchgate.net/publication/276277864>.